Zespół utworzono w miejscu dawnego "Rozszerzonego Więzienia Policyjnego", utworzonego 1 lipca 1940 roku w fabryce włókienniczej Samuela Abbego, spalonego w nocy z 17 na 18 stycznia 1945 roku wraz z około 1500 więźniami, największej niemieckiej zbrodni ludobójstwa dokonanej pomiędzy Bugiem a Odrą w 1945 roku. 

W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 roku, na kilkadziesiąt godzin przed zajęciem miasta przez wojska radzieckie, załoga męskiego "Rozszerzonego Więzienia Policyjnego" podpaliła główny budynek więzienny wraz z więźniami. Była to największa zbrodnia ludobójstwa dokonana na terenie Polski pomiędzy Bugiem a Odrą w okresie działań frontowych w 1945 roku. 

Niemal natychmiast po zakończeniu okupacji niemieckiej w Łodzi spontaniczne zostało postanowione, że teren i ruiny spalonego więzienia stają się Miejscem Pamięci Narodowej. Proces przekształcenia dawnego więzienia w mauzoleum był długi z powodu ograniczonych funduszy. We wrześniu 1948 roku teren został nieco uporządkowany, jako wstęp do powstania mauzoleum. Przemiany społeczno-polityczne po wydarzeniach w czerwcu 1956 roku stworzyły finansową podstawę dla przekształcenia terenu byłego więzienia w mauzoleum, m.in. z powodu reorganizacji funkcjonowania Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Od tego czasu część gromadzonych w nim środków mogła być przeznaczona na realizację takich projektów poza stolicą. Z tych samych środków powstało Muzeum Historii Ruchu Rewolucyjnego, w którego statucie założycielskim teren dawnego więzienia radogoskiego i planowanego mauzoleum stał się jego oddziałem. Proces przekształcania dawnego więzienia w mauzoleum rozpoczęto w 1959 roku.

Mauzoleum, ale jeszcze bez części muzealnej odsłonięto podczas wielkiej manifestacji mieszkańców Łodzi w dniu 9 września 1961 roku. Mauzoleum tworzyły wówczas 30-metrowa iglica usytuowana poza terenem więzienia oraz tzw. sarkofag wewnątrz ruin spalonego głównego budynku więzienia z inskrypcją "u spoczywamy zamordowani w przeddzień wolności. Imiona i ciała zabrał nam ogień, żyjemy tylko w waszej pamięci. Niech śmierć tak nieludzka nie powtórzy się więcej oraz bocznej, po prawej stronie, W każdej grudce tej ziemi historia, historia, której zapomnieć nam nie wolno".

Muzeum w parterowej hali dawnej fabryki i więzienia, położonej obok spalonego budynku głównego dawnej fabryki i więzienia otwarto 19 stycznia 1976 roku. W dawnym budynku mieszkalnym przedwojennych właścicieli fabryki a następnie przeznaczonym dla załogi więzienia funkcjonuje Dział Okupacji 1949-1945 MTN Łódź, który prowadzi "Kartotekę byłych więźniów Radogoszcza" oraz dysponuje skomputeryzowanym spisem osób pochowanych na jedynych dostępnych dla łodzian od połowy 1942 roku dwóch cmentarzach przy ul. Rzgowskiej i na "Kurczakach". Na ekspozycję muzealną składają się dwie wystawy: "Radogoszcz 1939-1945" oraz "Łódź i Ziemia Łódzka w latach wojny i okupacji 1939-1945".

fot. Mietek Ł, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons