Zespół powstał na miejscu dawnej osady młyńskiej, należącej do łódzkiego proboszcza, wzmiankowanej w 1428 i 1521 roku. Działał tam także sołtysi młyn, zwany później wójtowskim, wzniesiony w tym samym czasie, nieopodal plebańskiego, w górnym brzegu rzeki Jasień. Na mocy postanowienia władz z 1823 roku młyny Wójtowski, Księży i Lamus przeszły pod zarząd gminy z zamysłem wykorzystania ich w celach przemysłowych, zgodnie z zasadami ustalonymi w 1821 roku przez administrację rządową Królestwa Polskiego.

Pierwszą osobą, która zbudowała tam manufakturę był Krystian Wendisch, uruchamiając w 1827 roku dużą przędzalnie. Po jego zmieniali się właściciele. Pożar w 1870 roku przerwał działalność produkcyjną manufaktury. W tym samym czasie spaloną fabrykę i całą posiadłość Księżnego i Wójtowskiego Młyna nabył Karol Wilhelm Scheibler.

Pierwsza przędzalnia Scheiblera powstała przy Wodnym Rynku (dziś Plac Zwycięstwa) w 1855 roku. W następnych latach miała miejsce rozbudowa przedsiębiorstwa w tym rejonie do postaci zabudowy fabryczno-mieszkalnej.

Począwszy od lat 70. XIX wieku zaczął rozrastać się kolejny kompleks fabryczny Scheiblera - na niespotykaną dotąd skalę - "Księży Młyn" z największym w Łodzi budynkiem przędzalni bawełny, osiedlem dla robotników, z jednopiętrowymi domami mieszkalnymi dla robotników, sklepem fabrycznym, remizą straży pożarnej, szpitalem św. Anny, nieodpłatną szkołą dla dzieci robotników, zespołem pałacowym wraz z parkiem i stawem.

Obecnie ta dzielnica mieszkalno-przemysłowa, będąca niezwykłym "miastem w mieście" jest jednym z najciekawszych zabytków przemysłowych na świecie. To pierwsze w tej skali założenie prezentujące charakterystyczny dla Łodzi układ: fabryka-rezydencja-osiedle mieszkaniowe. Jest to jedna z najlepszych tego typu realizacji na gruncie europejskim. Jako kompleks wpisany został do rejestru zabytków. Od kilku lat czynione są starania by trafił na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Łączna powierzchnia tych terenów wynosiła ponad 500 ha. co stanowiło około 14% ówczesnego miasta. Kompleks wyróżniał się nie tylko nowoczesnością produkcji, lecz także doskonałą jak na owe czasy organizacją przestrzenną.

18 listopada 1921 roku wobec niestabilnej sytuacji gospodarczej w odrodzonej Polsce nastąpiła fuzja zakładów Scheiblera z zakładem włókienniczym Ludwika Grohmana. W efekcie powstało największe przedsiębiorstwo przemysłu włókienniczego w Polsce początku lat 20. XX wieku.




fot. Michał Tomczak, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons