W rejonie dzisiejszego placu przebiegał północny odcinek murów miejskich. Tu wzdłuż murów zbudowany został w średniowieczu tzw. Zamek Cesarski (w drugiej poł. XIII wieku), oraz przebudowano tzw. Bramę Cesarską. W najbliższej okolicy w kierunku południowym znajdowała się także dzielnica (osada) żydowska, co miało swoje odzwierciedlenie w nazwie ulicy biegnącej równolegle do placu, nazywanej do 1824 r. Judenstrasse (obecnie ulica Uniwersytecka), oraz ulicy położonej po wschodniej stronie gmachu głównego Uniwersytetu Wrocławskiego (zbudowanego w miejscu dawnego zamku) – Rabinergasse. W przekazach istnieją także informacje o znajdujących się tu synagogach i szkołach żydowskich.

W 1659 roku decyzją cesarza Leopolda I zamek wraz z obiektami i terenami przyległymi przekazane zostały jezuitom. Zamek sukcesywnie od 1670 roku był rozbierany, a w jego miejsce powstawały nowe budynki. W roku 1686 wyburzono także kościół. W jego miejsce zbudowano w latach 1689–1698 (1689–1700) w miejscu rozebranego południowego skrzydła zamku nowy kościół. W 1728 roku po północnej stronie placu, wzdłuż murów miejskich, zbudowano gmach kolegium jezuickiego później przekształconego w akademię, a na początku XVIII wieku w uniwersytet (1702 r.). Naprzeciwko kościoła w XVIII wieku (lata 1734–1755) powstał tu nowy, 3-kondygnacyjny budynek dla potrzeb konwiktu jezuickiego.

W XIX wieku miała miejsce budowa wysokich kamienic czynszowych. W 1904 roku odsłonięto na placu fontannę Szermierz. Od 1947 roku prowadzono roboty w zakresie obudowy zniszczonych podczas II wojny światowej części kościoła, później także prowadzono prace remontowe i renowacyjne. W latach 1973–1980 odbudowano zniszczone podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku kamienice nr 9-13, odtwarzając historyczne i przestrzenne walory placu. Do placu w rejonie skrzyżowania z ulicą Kuźniczą przylega także północna część budynku A Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii wybudowanego w latach 2001–2003, projektu Maćków Pracownia Projektowa. W latach 2010–2012 dokonano przebudowy ulicy Kuźniczej i placu Uniwersyteckiego.

Do placu przypisane są ulice o długości ok. 257 m od ulicy Więziennej do ulicy Szewskiej, przy czym ustalono jako dominujący ruch pieszy.

Ulice:

Aleksandra Fredry: od placu do ulicy Grodzkiej
Kuźnicza: od ulicy Wita Stwosza i Kotlarskiej do placu
Szewska: wschodni kraniec placu
Więzienna: zachodni kraniec placu
W kierunku północnym, za gmachem głównym Uniwersytetu Wrocławskiego, w kierunku zbliżonym do równoległego z placem, przebiega ulica Grodzka, stanowiąca nabrzeże wzdłuż biegu rzeki Odry, jej ramienia – Odry Głównej, Odry Południowej w ramach Śródmiejskiego Węzła Wodnego. W obrębie budynku Uniwersytetu zbudowano przejście łączące plac z ulicą Grodzką i Mostami Uniwersyteckimi (tzw. Brama Cesarska), stanowiące jedno z dojść do Starego Miasta. Dawniej stanowiło ono ulicę, w ramach której biegły także tory tramwajowe (obecnie zlikwidowane, pozostały jednakże fragmenty torowiska).

Natomiast na południe przebiega ulica Uniwersytecka podobnie jak plac biegnąca od ulicy Więziennej do ulicy Szewskiej, dalej położony jest Rynek.

Od strony zachodniej obiektem dominującym przy placu jest monumentalny, barokowy gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego z dominantą Wieży Matematycznej. Na południu znajduje się zieleniec między placem a ulicą Uniwersytecką, Więzienną i zabudową wschodnią, obejmującą kamieniczki i współczesny budynek Uniwersytetu Wrocławskiego. Dalej znajduje się Fontanna Szermierz oddzielająca ruchliwą część wschodnią placu od spokojnej części zachodniej. Brama Cesarsk] i wczesnobarokowy Kościół Najświętszego Imienia Jezus, nazywany także Uniwersyteckim. Na południu położony jest barkowy Konwikt Świętego Józefa (Josephskonvikt), a dalej kamienice. Natomiast na północy za ulicą Aleksandra Fredry pusty plac ograniczony od północy zabudową przy ul. Grodzkiej i Szewskiej. Za skrzyżowaniem placu z ulicą Szewską po wschodniej jej stronie położone są obiekty należące do Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Sam plac ma kształt nieregularny, lejkowato zwęża się w kierunku zachodnim. Dominujący nad tą częścią placu gmach uniwersytetu kontrastuje z niską i zwartą zabudową pierzei południowej obejmującą niewysokie kamienice. Przyspieszenie skrótu perspektywicznego dla widoku w kierunku zachodnim, uzyskane zwężającą się przestrzenią placu sprzyjało monumentalizacji wysokich obiektów położonych na północ od placu. Natomiast późniejsza budowa wysokich kamienic czynszowych z XIX wieku, na południe od placu zatarła walory tej kompozycji przestrzennej. Dzięki odbudowie zniszczonych podczas II wojny światowej kamienic nr 9-13 odtworzono i dzięki temu zachowano walory historyczne oraz przestrzenne tej części palcu.

Z obiektów małej architektury placu należy wymienić:

Fontanna Szermierz: secesyjne dzieło rzeźbiarza Hugo Lederera (1871-1940) odsłonięte w 1904 r.,
17 Południk: linia południkowa zaznaczona symbolicznie na nawierzchni placu,
Z nieistniejących obecnie obiektów placu wymienić można:

Zamek cesarski we Wrocławiu, w jego miejscu znajduje się gmach uniwersytetu,
rzeźby „Cztery Pory Roku”, rozmieszczone niegdyś na zachodnim zieleńcu, obecnie przeniesione
krasnal uniwersytecki Szermierz (dawny).


Plac, jak i obiekty tu położone podlegają różnym formą ochrony, m.in. w ramach ochrony zabytków, czy w ramach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Sam plac położony jest obrębie Starego Miasta podlegającego ochronie jako obszar, co zostało usankcjonowane wpisem do ewidencji zabytków jako zespół urbanistyczny Starego Miasta, XIII – XIX wiek, nr rej.: 196 z 15.02.1962 r. oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.

Obiekty zabytkowe zlokalizowane przy placu i w bezpośrednim otoczeniu:

Zespół klasztory jezuitów, w tym:
Kościół klasztorny jezuitów pod wezwaniem Imienia Jezus, lata 1689–1698, Plac Uniwersytecki 1a, nr rej.: 9 z 26.11.1947 r. oraz A/290/85 z 6.02.1962 r.
kolegium jezuickie, obecnie gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego, lata 1726–1732, XX wiek, Plac Uniwersytecki 1, nr rej.: 35 z 29.03.1949 r. oraz A/2903/163 z 15.02.1962 r.
kamienice przy placu Uniwersyteckim 7, 8, 10, 11/12, 13, XVIII wiek, XIX wiek, nr rej.: A/4014/338/Wm z 24.07.1976 r.
kamienica przy placu Uniwersyteckim 15, XVIII wiek, XIX wiek, nr rej.: A/2902/164 z 15.02.1962 r.
konwikt św. Józefa, ul. Kuźnicza 35, lata 1734–1755, nr rej.: 34 z 20.11.1947 r. oraz A/4015/72 z 6.02.1962 r.
Gminna ewidencja zabytków wymienia także kamienicę przy placu Uniwersyteckim 15a

Także w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zapewniono ochronę placu jako miejsca cennego kulturowo.





Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Sławomir Milejski, CC BY-SA 3.0 PL , via Wikimedia Commons