Obejmuje swym zainteresowaniem tereny ziemi dobrzyńskiej i kujawskiej a przede wszystkim ich spuściznę kulturową, sztukę i historię regionu. Muzeum powstało w 1908 roku jako Muzeum Kujawskie. Decyzję podjęto na podstawie uchwały zarządu Kujawskiego Oddziału PTK. Uroczyste otwarcie nastąpiło 14 marca 1909 roku. Pierwszą siedzibą był gmach przy ulicy Kaliskiej (obecnie - Polskiej Organizacji Wojskowej). Pierwszymi zbiorami były eksponaty pochodzące z Muzeum Szkolnego Macierzy Polskiej oraz przekazana kolekcja Towarzystwa Biblioteki i Czytelni Adama Mickiewicza we Włocławku. W 1910 roku muzeum podjęło starania o poszerzenie profilu o wątki etnograficzne. Ze względu na sukcesywnie powiększające się zbiory muzeum, na początku lat 20. podjęto starania o przeniesienie zbiorów do większego budynku. W 1930 roku oddano do użytku nowy, ozdobiony neogotyckimi elementami gmach muzeum mieszczący się przy ul. Słowackiego. Po wybuchu II Wojny Światowej muzeum zostało zamknięte a większa część zbiorów zginęła. Po zakończeniu wojny muzeum reaktywowano w 1945 roku. Z inicjatywy pierwszego, powojennego dyrektora muzeum podjęło starania o uzyskanie kamienic na starym rynku. W 1972 otwarto w nich Muzeum Historii Włocławka.

W 1975 nazwa „Muzeum Ziemi Kujawskiej" została zmieniona na „Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej”, obejmując swoim zasięgiem cały obszar nowo powstałego województwa włocławskiego. W 1983 otwarto pierwszy oddział muzeum – Muzeum Stanisława Noakowskiego w Nieszawie. W 1986 otwarto we Włocławku Muzeum Etnograficzne umiejscowione w dawnym spichlerzu przy ulicy Bulwary 6. W 1990 w spichlerzu przy ul. Zamczej otwarto Zbiory Sztuki, a w spichlerzu przy ulicy Bulwary 9 umiejscowiono muzealny magazyn. Najnowszym oddziałem muzeum jest otwarty w 1993 roku Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce. Zbiory muzeum zostały podzielone na siedem działów: Dział Historyczny – powstały w 1966 roku po rozdzieleniu Działu Artystyczno-Historycznego. Jego podstawą stały się numizmatyka i militaria. Zgromadzone w Dziale Historycznym zabytki prezentowane są także w części na ekspozycji stałej w Muzeum Historii Włocławka. Dział Archeologiczny – jego zbiory liczą kilkadziesiąt tysięcy zabytków ujętych w 1670 pozycjach działowego inwentarza. Dział Numizmatyki, Medalierstwa i Metrologii Historycznej – gromadzi i eksponuje zabytki z zakresu numizmatyki (banknoty, monety, obligacje, weksle), medalierstwa (medale, plakiety i medaliony), falerystyki (odznaczenia, odznaki i ordery) oraz sfragistyki i papiery wartościowe; Dział Budownictwa Ludowego – obejmuje zbiory z zakresu budownictwa ludowego ziemi dobrzyńskiej i Kujaw m.in. skrócone inwentaryzacje, fotografie oraz dokumentację techniczną wybranych obiektów. Dział Etnograficzny – był podstawą powołanego w 1909 muzeum. W czasie wojny większość zbiorów etnograficznych została utracona, nowa kolekcja gromadzona jest od 1945. Prezentuje zabytki sztuki ludowej m.in. malarstwo, rękodzieło, rzeźbę zbiory z zakresu meblarstwa, przemysłu wiejskiego, rzemiosła oraz kolekcję wyposażenia wnętrz i regionalnego stroju. Dział Fajansu – utworzony w 1979 w wyniku połączenia w jeden zbiór zabytków gromadzonych w Dziale Sztuki oraz ok. 2500 dzieł współczesnego fajansu włocławskiego, przejętych z Działu Etnograficznego. Obecnie zbiory liczą ok. 15 000 eksponatów i podzielone są na dwie podstawowe kolekcje: fajans zabytkowy i fajans współczesny. Dział Sztuki – powołany w 1966 roku po rozdzieleniu Działu Artystyczno-Historycznego. Do 1939 roku opierał się na dziełach podarowanych muzeum przez twórców, po 1945 – na zbiorach przejmowanych z dworów znajdujących się na Kujawach. Gromadzi eksponaty z zakresu grafiki, rysunku, malarstwa i rzeźby od XVI w. do końca XX w. Muzeum zarządza także Muzealną Biblioteką, w której gromadzi około 21.000 książek i 5.000 katalogów z różnych obszarów nauki: historii, sztuki, archeologii, etnologii i geografii. W muzeum można podziwiać ekspozycje stałe: Galeria portretu polskiego – prezentująca obrazy najwybitniejszych polskich malarzy od XVIII w. do poł. XX w. Uzupełnieniem galerii jest ekspozycja przedstawiająca ważne postacie historyczne m.in. portrety królów, bohaterów narodowych. Fajans włocławski – wystawa ukazująca historię zdobnictwa fajansu w latach 1873–1991, obejmująca 525 zabytków.

Opracowano na podstawie wikipedii.