Opis
Znajduje się w sercu Beskidu Śląskiego, w Wiśle Czarne, na wysokości 615-650 m.n.p.m., na północno-wschodnim stoku Zadniego Gronia, opadającym ku Jezioru Czerniańskiemu. Nazwa "Zamek" obejmuje zespół kilku obiektów (zamek górny, zamek dolny i tzw. Gajówkę). Zabudowania wznoszą się w zakolu wąskiej szosy z doliny Czarnej Wisełki na przełęcz Szarculę, a teren nieruchomości wyznaczają bramki usytuowane poniżej i powyżej zabudowań.
Historia
W 1906 roku arcyksiążę cieszyński Fryderyk Habsburg, zachwycony bogactwem beskidzkich lasów nakazał na zboczu Zadniego Gronia wznieść pałacyk myśliwski. Niewielki, modrzewiowy budynek w karpacko-tyrolskim stylu wybudowała znana wówczas firma Eugeniusza Fuldy z Cieszyna. Pałacyk składał się z dwóch skrzydeł złożonych na kształt litery "L", każde o długości 37 metrów. Miał około 30 pokoi, dużą jadalnię ozdobioną góralskimi sprzętami, obszerny taras i werandę od frontu oraz pomieszczenia gospodarcze od tyłu. Nieopodal wzniesiono zabudowania gospodarcze a do posesji doprowadzono wspomnianą drogę z Czarnej Wisełki, później przedłużoną aż na przełęcz Szarculę. Budowę ukończono w 1907 roku.
Przyjeżdżano tu przede wszystkim na polowania w baraniogórskich lasach: jesienią na rykowisko jeleni a wiosną na tokowisko głuszców. Gośćmi arcyksięcia Fryderyka i jego żony Izabelli księżnej von Croy-Dulmen byli m.in. w 1915 roku cesarz niemiecki Wilhelm II z generałem Hindenburgiem, także Karol I, cesarz Austrii z generałem Hotzendorfem.
Po zakończeniu I wojny światowej i rozpadzie monarchii Habsburgów, w listopadzie 1918 roku około 200 miejscowych górali w akcie zemsty za nadużycia arcyksiążęcej służby leśnej obrabowało pałacyk. Wkrótce cieszyńskie majątki arcyksięcia znacjonalizowano. W odrodzonej Polsce obiekt stał się własnością Ministerstwa Rolnictwa, które jednak nie miało pomysłu jak go zagospodarować. W 1927 roku Sejm województwa śląskiego postanowił obiekt wyremontować i przeznaczyć na rezydencję Prezydenta RP. Remont ukończono 23 grudnia 1927
roku, jednak już w nocy z 23 na 24 grudnia obiekt z niewyjaśnionych przyczyn spłonął niemal całkowicie. Pozostały po nim jedynie drewniane zabudowania przy drodze i kaplica w stylu tyrolskim, także drewniana.
Po pożarze pałacyku, Sejm Śląski zdecydował o budowie nowego, bardziej reprezentacyjnego pałacu z przeznaczeniem na rezydencję wypoczynkową prezydenta RP, jako dar Śląska i Ślązaków dla głowy państwa. W miejscu dawnego pałacyku myśliwskiego powstał tzw. Zamek Dolny, przeznaczony dla prezydenckiej świty. Właściwa rezydencja, tzw. Zamek Górny powstał nieco wyżej, na warstwicy łączącej Zadni Groń z Baranią Górą (łukowy kształt budynku odpowiada przebiegowy warstwicy), w miejscu z którego roztaczał się widok na widły Czarnej i Białej Wisełki (obecnie jest tu Jezioro Czerniańskie). Zamek Górny swą bryłą świadomie nawiązujący do średniowiecznego zamku postrzegany jest dziś jako klasyczny przykład konstruktywizmu i funkcjonalizmu z końca lat 20. XX wieku. Sejm Śląski uroczyście przekazał obiekt prezydentowi RP, którym wówczas był Ignacy Mościcki w dniu 21 stycznia 1931 roku. Do 1939 roku zamek wykorzystywany był przez prezydenta w celach wypoczynkowych.
W czasie okupacji (1939-1945) zamek znajdował się w rękach niemieckiego SS. Niewątpliwie bywali w nim wyższy dostojnicy hitlerowskich Niemiec, lecz nie zachowały się pewne źródła potwierdzające tą tezę. Po wojnie obiekt, z którego zginęła część wyposażenia szybko odrestaurowano i przekazano z powrotem do dyspozycji Prezydenta.
W 1981 roku zamek stał się ośrodkiem wczasowym Kopalni Węgla Kamiennego XXX-lecia PRL (obecnie Pniówek), lecz cały czas był własnością Skarbu Państwa. W latach 90. XX wieku dzierżawiony był przez Jastrzębską Agencję Turystyczną. W 2002 roku ponownie został przejęty przez Kancelarię Prezydenta RP. Wyremontowany w latach 2003-2005 z jednoczesną przebudową obiektów towarzyszących. W 2005 roku ponownie został oddany do użytku w 2005 roku przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego jako rezydencja Prezydenta RP Zamek - Narodowy Zespół Zabytkowy w Wiśle.
Zamek Górny, oprócz funkcji wypoczynkowych i reprezentacyjnych prezydenta RP jest także udostępniany zwiedzającym (grupy max. 20 osób, rezerwacje z 7-dniowym wyprzedzeniem). Zwiedzić można: hol wejściowy, salon Pronaszki (główne pomieszczenie recepcyjne Zamku Górnego), salon i palarnię, jadalnię. Na II piętrze zwiedzić można zachowany gabinet prezydenta Mościckiego oraz łazienkę z częściowo oryginalnym wyposażeniem. Większość umeblowania stanowią oryginalne meble według projektu Pronaszki. Zachowały się także żyrandole i kinkiety, część podłóg, niektóre elementy stolarki okiennej i drzwiowej, poszczególne elementy okuć drzwiowych i okiennych itp. Odtworzona została także kolorystyka ścian z 1931 roku (kolor wanilii i odcienie szaroćni).
Obecnie zespół składa się z:
- Zamku Górnego – właściwej rezydencji Prezydenta RP,
- Zamku Dolnego – część konferencyjna i pokoje hotelowe,
- Gajówki – restauracja i pokoje hotelowe,
- Kaplicy z 1909 pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej.
Dolny Zamek Gajówka, poza okresami gdy w rezydencji przebywa Prezydent RP lub jego goście pełnią funkcje hotelowo-konferencyjne i są ogólnodostępne. W apartamentach prezydenckich nie ma klasycznej łazienki - jest salon kąpielowy, w którym na środku podgrzewanej podłogi stoi wanna. Z boku umywalki, lustra i dwie kanapy. Obecnie w salonie kąpielowym stoi żeliwny piec, niegdyś służący do dgrzewania kościółka. Wykonano go w 1926 roku w kuźni ustrońskiej na amerykańskiej licencji.
Przy zamku znajdują się korty tenisowe z początku lat 30. XX wieku. Ich nawierzchnia została wykonana z tworzywa zwanego gudron lub asfalt naftowy. Obiekt otoczony jest parkiem z cennym starodrzewem jodłowo-świerkowo-jarzębinowym oraz sztucznie wprowadzonymi limbami i kosodrzewiną.
Photos: Hons084 / Wikimedia Commons