Muzeum Więzienia Pawiak powstało z inicjatywy i przy współudziale byłych więźniów politycznych Pawiaka. Całość założenia architektonicznego zaprojektowali Romuald Gutt i Mieczysław Mołdawa. Placówka została otwarta 28 listopada 1965.

Budynek Muzeum wzniesiono na ocalałych fundamentach podziemnych kazamat VII i VIII oddziału więzienia wysadzonego przez Niemców w sierpniu 1944 roku. Wysokość oryginalnych ścian w zrekonstruowanych celach wynosi 1,1 – 1,5 m. Podczas budowy wykorzystano większość znalezionych w czasie odgruzowywania obiektu krat, zawiasów, zamków i okuć oraz zabezpieczono wydobyte z ruin dokumenty, elementy wyposażenia i przedmioty używane przez więźniów.

W skład zespołu pomnikowego Muzeum Więzienia Pawiak wchodzą ponadto: filar stanowiący fragment bramy wjazdowej, pomnik Drzewa Pawiackiego – brązowa kopia wiązu, świadka historii – na którym rodziny ofiar od 1945 roku umieszczały tabliczki epitafijne, betonowy mur z blokami piaskowca okalający teren Muzeum, z symbolicznymi rzeźbami projektu Tadeusza Łodziany i Stanisława Słoniny, a także dziedziniec więzienny z pomnikiem – obeliskiem autorstwa Zofii Pociłowskiej.

Na zrekonstruowanym dziedzińcu specjalnie oznaczono za pomocą marmurowych płyt punkty szczególne – zejście do kostnicy od strony ul. Dzielnej, miejsce gdzie na hałdzie gorącego żużlu i popiołu z pieców centralnego ogrzewania oprawcy kazali się czołgać więźniom, oraz miejsce wagi węglowej, na której 6 grudnia 1943 r. publicznie powieszono trzech więźniów za próbę ucieczki.

O deportacjach do obozów przypominają postawione w ostatnich latach na dziedzińcu zewnętrznym przez byłych więźniów tablice upamiętniające.

Po drugiej stronie obecnej alei Jana Pawła II przecinającej dawne tereny więzienia znajduje się, w miejscu gmachu więzienia kobiecego Serbii, płyta upamiętniająca męstwo i cierpienia więźniarek.

W ramach edukacji historycznej Muzeum organizuje:

w rocznicę akcji pod Arsenałem 26 marca spotkania z harcerzami uczestnikami ogólnopolskiej akcji Arsenał.
w drugiej połowie września, od paru lat odbywają się Dni pamięci Pawiaka adresowane głównie do młodego pokolenia. Można wysłuchać wykładów znanych historyków, uczestniczyć w lekcjach muzealnych wzbogaconych o programy historyczno-literackie w wykonaniu aktorów scen warszawskich, brać udział w warsztatach przedmiotowo – metodycznych związanych z dziejami Pawiaka i Polskiego Państwa Podziemnego.
Ważnym elementem warsztatu badawczego Muzeum są kartoteki tematyczne i osobowe dotyczące całego okresu funkcjonowania więzienia. Szczególną wagę przywiązujemy do stale powiększającej się kartoteki więźniów z lat 1939-1944 r., użytecznej nie tylko dla historyków – badaczy, ale także dla byłych więźniów (m.in. w ich staraniach o odszkodowania). Kartoteka osobowa jest odtworzona w około 50% (oryginalna dokumentacja więzienna Pawiaka tego okresu została przez Niemców zniszczona).

Od 1990 roku Muzeum Więzienia Pawiak wraz z filią – Mauzoleum Walki i Męczeństwa w al. Szucha 25 – jest oddziałem Muzeum Niepodległości w Warszawie.






Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL , via Wikimedia Commons