Zachowało się około dwóch tysięcy nagrobków, głównie w postaci macew, ale też tumby i złamanego drzewa – symbolu przerwanego życia. Brakuje natomiast okazałych grobowców. Większość pomników ma inskrypcje w języku hebrajskim, część jest polskojęzyczna. Cmentarz został założony na gruncie podarowanym miejscowym Żydom przez Antoniego Jana Ostrowskiego. Na cmentarzu znajdują się też ruiny ohelu kryjącego szczątki rabina i cadyka tomaszowskiego Jakuba Eliasza Wieliczkiera (1809-1888), syna Abrahama, oraz symboliczna mogiła ofiar Holocaustu. Podczas II wojny światowej cmentarz służył jako miejsce pochówku ofiar tomaszowskiego getta.


W 1994 Beniamin Yaari-Wald, ówczesny prezes Związku Żydów Tomaszowskich w Izraelu, postanowił przeprowadzić prace porządkowe na cmentarzu żydowskim w Tomaszowie Mazowieckim. Chodziło o oczyszczenie cmentarza z dziko rosnącej roślinności, ustawienie przewróconych nagrobków (macew), ich umycie i oczyszczenie, skatalogowanie (i sfotografowanie) nagrobków, odczytanie napisów i przeprowadzenie ewidencji osób pochowanych, których nagrobki zostały zachowane.

Prace porządkowe rozpoczęły się 16 sierpnia 1995 i zostały zakończone 8 września 1995 roku. W pracach tych udział wzięło siedmiu ochotników:

Beniamin Yaari-Wald i Szlama Birensztok (obaj z miejscowości Holon, Izrael), członkowie Związku Żydów Tomaszowskich w Izraelu;
Beate Kosmala (Niemka z Berlina), badaczka relacji polsko-niemiecko-żydowskich, autorka książki Juden und Deutsche im polnischen Haus. Tomaszów Mazowiecki 1914-1939 (Berlin 2001);
Piotr Rybak, Michał Rzeźnik (podówczas student hebraistyki), Jerzy Wojniłowicz, Tadeusz Zarębski, mieszkańcy Tomaszowa Mazowieckiego.
12 września 1995 w Hotelu „Mazowiecki” podsumowano dokonania osiągnięte podczas prac porządkowych. Materiały o wartości historycznej (zawierające m.in. dzieje cmentarza, plan cmentarza, motywy i symbole nagrobkowe, wybrane epitafia, fotografie ciekawszych macew, listę osób pochowanych) wydał w następnym roku Beniamin Yaari-Wald (The Jewish Cemetery – Tomaszow-Mazowiecki / Żydowski cmentarz – Tomaszów Mazowiecki, Tel-Aviv 1996).


Pomniki upamiętniające martyrologię narodu żydowskiego
Pomnik upamiętniający śmierć 15 tysięcy Żydów tomaszowskich zamordowanych przez nazistów w Treblince w listopadzie 1942 roku, wystawiony w roku 1947 w piątą rocznicę likwidacji getta tomaszowskiego;
pomnik ku czci 21 Żydów zamordowanych przez oprawców hitlerowskich w tzw. akcji purimowej w dniu 21 marca 1943 roku;
pomnik i grób 13 osób pochodzenia żydowskiego zamordowanych w lesie Czółno koło Lubochni w styczniu 1943 roku.





Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Ktw, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons