Cmentarz powstał w wyniku zarządzania władz austriackich z 1784 roku o zakazie chowania zmarłych na cmentarzach przykościelnych, o nakazie ich likwidacji i nakazie zakładania cmentarzy poza obszarami zabudowy. Pierwsze pochówki na cmentarzu nastąpiły w 1832 roku. Do cmentarza prowadziły schodki w dół z głównej ulicy, a sam cmentarz został otoczony murem z kamienia.

Szybki rozwój Szczawnicy spowodował, że wkrótce i ta lokalizacja nie spełniała wymogów cesarskich. O zamknięciu cmentarza zdecydowano już w 1879 roku, ale doszło do niego ostatecznie w 1895 roku, kiedy zaczęto grzebać zmarłych na nowym cmentarzu parafialnym.

Cmentarz jest własnością parafii św. Wojciecha Biskupa Męczennika w Szczawnicy. W 2010 roku doszło do podpisania między Miastem i Gminą Szczawnica a Parafią umowy nieodpłatnego użyczenia terenu cmentarza Szalayowskiego, co umożliwiło podjęcie działań konserwatorskich zarówno cmentarza, jak i kaplicy.


Na terenie cmentarza zachowały się jedynie nieliczne nagrobki znaczniejszych zmarłych. Groby chłopskie, które były mogiłkami ziemnymi z zatkniętymi drewnianymi krzyżami, ulegały szybkiej dezintegracji. Na cmentarzu spoczywają m.in.:

Wawrzyniec Citwic – najstarszy zachowany nagrobek, z 1840 roku;
Franciszek Tomanek, zmarły 14 marca 1878 roku – dzierżawca Spółki Zdrojowisk Krajowych (czyli zakładów leczniczych w Parku Dolnym, będących własnością Polskiej Akademii Umiejętności) w latach 1872–1878. Tomanek zakupił prawa dzierżawy od Władysława Dąmbskiego;
Paulina Tomanek – żona Franciszka Tomanka,
Mieczysław Tomanek – syn Franciszka i Pauliny Tomanków, który, wraz z matką, odziedziczył prawa dzierżawy Spółki po śmierci ojca w 1878 roku. Mieczysław i Paulina Tomankowie sprzedali prawa dzierżawy Józefowi Kołączkowskiemu w 1888 roku;
Jan Zielonka – zarządca Górnego Zakładu.
Cmentarz był również miejscem pochówku kuracjuszy, którzy ulubili sobie Szczawnicę. Pochowana tu była m.in. Ludwika Rapacka, jedna z fundatorek tutejszego kościoła. Zachowało się kilkanaście nagrobków kuracjuszy ze wszystkich stron Królestwa Polskiego, Litwy i Galicji.

Prawie wszystkie nagrobki wykonane są z pińczowskiego piaskowca przez firmy kamieniarskie z Bochni i Nowego Sącza.


Tuż przy cmentarzu znajduje się niepozorna, neogotycka kaplica cmentarna pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego ufundowana przez Józefa Szalaya, poświęcona 28 września 1870 roku. W kaplicy znajdują się:

ołtarz z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego,
kartusz herbowy Szalayów w lunecie sklepienia,
krypta grobowa ze szczątkami członków rodziny Szalayów oraz słynnego fotografa Awita Szuberta, zmarłego w 1919 roku,
tablica epitafijna na południowej ścianie z tekstem: Poległym w walkach o wolność w XV-tą rocznicę odzyskania niepodległości. Tablica ta pierwotnie umieszczona była na fasadzie kaplicy, została przeniesiona do wnętrza w latach 70. XX wieku.
Na zewnętrznej ścianie kaplicy w 2002 roku uroczyście wmurowano tablicę poświęconą Józefowi Szalayowi, z tekstem w 2 językach: po polsku i po węgiersku. Tablica została ufundowana przez ówczesnego konsula generalnego Węgier w Krakowie Istvána Kovácsa, a zaprojektowana przez Bronisława Chromego.

W ramach I etapu renowacji kaplicy, w 2013 roku odwodniono ją wraz z zabezpieczeniem fundamentów budynku, natomiast w 2014 roku odnowiono elewację oraz wymieniono dach. W II etapie, w 2015 roku zostanie wykonany remont całego wnętrza kaplicy, remont schodów zewnętrznych wraz z wejściem do krypty. Po realizacji odnowienia wnętrza kaplicy będzie możliwe wykorzystywanie obiektu do nabożeństw.






Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Henryk Bielamowicz, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons