Historia

Wzniesiona została w latach 1791-1793 w miejscu starej synagogi. W 1813 roku podczas wycofywania się wojsk napoleońskich synagogę odwiedził francuski marszałek Louis Nicolas Davout, zaś w 1821 roku car Aleksander I Romanow. 

W 1854 roku synagoga została poważnie zdewastowana przez Rosjan. Po tym wydarzeniu budynek gruntownie wyremontowano, nadając mu cechy stylu mauretańskiego oraz dobudowując babińce wzdłuż południowej i północnej elewacji. Pierwotnie jedyna sala dla kobiet mieściła się na piętrze, nad przedsionkiem. 

Po 1868 roku nastąpiła gruntowna przebudowa zachodniej elewacji, wysunięcie jej o 5 metrów do przodu i nadanie jej form orientalnych z dwiema wieżyczkami po bokach. Dzięki temu powiększono babiniec poprzez wprowadzenie dodatkowych galerii dla kobiet, wspartych na kolumnach. 

Podczas II wojny światowej synagoga została po raz kolejny zdewastowana i utraciła cenne wyposażenie. Po wojnie o budynek ubiegało się kilka instytucji, m.in. Kongregacja Wyznania Mojżeszowego oraz Międzykomunalny Związek Szpitalnictwa w Piotrkowie, który synagogę chciał włączyć do pobliskiego szpitala św. Trójcy. 

Ostatecznie synagoga została przekazana Klubowi Sportowemu "Unia", który urządził w niej salę sportową. W związku z protestami kongregacji żydowskiej klub w 1955 roku zrezygnował z użytkowania synagogi. 

W latach 1964-1967 budynek został wyremontowany i przeznaczony na siedzibę Miejskiej Biblioteki. W 1967 roku synagogę wpisano do rejestru zabytków. W 2018 roku bibliotekę przeniesiono w inne miejsce a synagoga po remoncie została przeznaczona na inne cele. 


Na ścianie synagogi znajduje się tablica pamiątkowa z napisem w językach polskim, hebrajskim, jidysz oraz angielskim: „W tym budynku mieściła się kiedyś Wielka Synagoga. Ta tablica poświęcona jest pamięci Żydów piotrkowskich zamordowanych przez okupantów hitlerowskich w latach 1939-1945”.

Architektura 

Budynek jest orientowany, wzniesiony na planie prostokąta. W zachodniej części znajduje się niewielki przedsionek, z którego wchodzi się do głównej sali modlitewnej. Orientalny charakter głównej fasadzie oraz elewacjom bocznym nadają spłaszczone łuki, ścianki attykowe przesłaniające spadek dachu, wieńczące elewacje fryzy - arkadowy i machikułowy, wieżyczki akcentujące wszystkie narożniki oraz rombowa siatka, która nawiązuje do wzorów arabskich. 

W głównej sali, na wschodniej ścianie pierwotnie znajdował się bogato zdobiony, wykonany z drzewa Aron ha-kodesz. Po jego obu stronach znajdowały się rzeźbione lwy naturalnej wielkości podtrzymujące złotą koronę na Torę a na szczycie orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Aron ha-kodesz otaczały rzeźbione postaci cherubinów, gałęzie roślin, na których wisiały różne instrumenty muzyczne, wzorowane na używanych w Świątyni Jerozolimskiej, inskrypcje hebrajskie, a także liczne motywy biblijne i roślinne.  

Ściany były zdobione okazałymi polichromiami, przedstawiającymi m.in. Groby Patriarchów, znaki zodiaku oraz Ścianę Płaczu. Sala modlitw była doświetlona przez okna i świeczniki przyścienne, esowate lichtarze, zwieszające się z sufitu pająki i żyrandole. Na pamiątkę światła, które płonęło w Świątyni Jerozolimskiej przez Aron ha-kodesz umieszczono lampę Ner Tamid. Sala była doświetlona także poprzez 9-ramienny świecznik z mosiądzu. 

fot. Gorofil, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons