Historia Pałacu Wielopolskich, będącego główną siedzibą Muzeum Historyczno-Archeologicznego, ściśle związana jest z historią dóbr ostrowieckich, do których przynależały Częstocice.

W 1836 roku dobra te nabył od wdowy po poprzednim właścicielu (Jerzym Dobrzańskim) hrabia Henryk Łubieński, wiceprezes Banku Polskiego. Po jego bankructwie w 1845 roku przeszły na własność banku a następnie Domu Handlowego S.A. Fraenkel w Warszawie.

Antoni Edward Fraenkel zlecił zaprojektowanie pałacu, który wzniesiono na miejscu starego drewnianego dworu istniejącego do połowy XIX wieku.

W 1886 roku odbyły się zaślubiny Marii z hr. Zygmuntem Wielopolskim, ziemianinem i politykiem - prezesem Stronnictwa Polityki Realnej o orientacji prorosyjskiej.

Wśród gości odwiedzających Wielopolskich w pałacu znaleźć można osobistości wybitne - w 1920 roku gościli generała Maxime Weyganda i kapitana Charlesa de Gaulle, przebywających w okolicy z francuską misją wojskową.

12 lat po śmierci Zygmunta, Maria Wielopolska w 1931 roku sprzedała pałac wraz z parkiem Zakładom Ostrowieckim. W pałacu urządzono wówczas hotel i resursę dla kadry technicznej Huty.

Podczas II Wojny Światowej pałac służył jako mieszkanie dla urzędników Zakładów Ostrowieckich, w piwnicy żołnierze Armii Krajowej produkowali granaty bojowe.

Po wojnie w pałacu czynne były dwie szkoły podstawowe, potem kolejno świetlica i przedszkole. W 1959 roku opuszczony budynek ulegał dewastacji. W 1963 roku dyrekcja ostrowieckiej Huty przekazała pałac wraz z parkiem Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Ostrowcu Świętokrzyskim z przeznaczeniem na Muzeum Regionalne, otworzone w grudniu 1966 roku.


Elewacje pałacu (w odróżnieniu od wnętrz) nie zostały w zasadniczy sposób zmienione od czasów budowy. Pałac wraz z parkiem znajdują się od 1975 roku w rejestrze zabytków.
Autorem projektu pałacu jest Leando Jan Ludwik Marconi. Zaprojektował go w stylu eklektycznym, popularnym w Polsce u schyłku XIX wieku.
Eklektyzm jest stylem wtórnym - jedną z odmian historycyzmu, polegającym na łączeniu ze sobą w jednej budowli elementów zaczerpniętych z różnych, nierzadko odległych od siebie epok stylowych.
Pałac stanowi dość udany przykład eklektycznej budowy - ma stosunkowo niewielkie rozmiary, w dużym stopniu nawiązujące do stylu klasycystycznego.

Pałac usytuowany jest na łagodnym stoku lessowym, opadającym w kierunku rzeki Kamiennej. Dwukondygnacyjny, podpiwniczony obiekt o ceglanych, otynkowanych ścianach zaprojektowano na planie wydłużonego prostokąta. Pokryty jest dachem z blachy miedzianej z zadaszeniem nad dwoma ryzalitami we wschodniej i zachodniej elewacji.

Dziewięcioosiowa, symetryczna fasada charakteryzuje się przejrzystością i harmonią. Wzrok przyciąga podjazdowy portyk zwieńczony trójkątnym frontonem, wspartym na ośmiu przysadzistych, toskańskich kolumnach podtrzymujących taras piętra. W dolnej części frontonu znajduje się data MDCCCLXXXVII oznaczająca rok 1887. Frontowa ściana pałacu zwieńczona jest odcinkiem attyki z umieszczoną pośrodku płyciną, na której przedstawiono herby właścicieli pałacu - Wielopolskich i Laskich.

Do frontowej elewacji nawiązuje południowa, ogrodowa elewacja z parterowym tarasem. Przełamującymi monotonną powierzchnię ściany akcentami są dwa niewielkie balkony analogicznie rozmieszczone do balkonów frontowej elewacji oraz płaski ryzalit.


Wnętrze pałacu zostało niemal całkowicie przebudowane w związku z nową funkcją obiektu - Muzeum. Zmieniono układ przestrzenny piętra, funkcję komunikacyjną partery, skanalizowano budynek, założono centralne ogrzewanie, wymieniono instalację elektryczną, zdemontowano kaflowe piece, zburzono wschodnią klatkę schodową.

Wejście prowadzi nas do reprezentacyjnego holu, którego przestrzeń podzielona została przez trzy pary toskańskich kolumn. Po prawej stronie od wnętrza znajduje się pomieszczenie, pierwotnie będące gabinetem właściciela, obecnie dyrektora muzeum. Po przeciwnej stronie znajduje się szatnia i kasa muzeum, stanowiąca dawniej (wraz z dwoma pokojami administracji) pomieszczenia pałacowej biblioteki. Z holu wejście prowadzi do wszystkich sal parteru, które obecnie stanowią sale ekspozycyjne.


Na osi wejścia znajduje się najbardziej reprezentacyjna sala, zwana Czerwoną, ze względu na kolor tkaniny obicia ściennego. Z lewej strony z Salą Czerwoną sąsiaduje sala, pierwotnie pełniąca prawdopodobnie funkcję jadalni. Z pomieszczeń znajdujących się na parterze najbardziej zmieniona została sala balowa, znajdująca się po prawo, zwana obecnie Salą Kominkową z racji współcześnie wybudowanego w niej kominka.

Przebudowane zostały także pałacowe piwnice, które częściowo służą za magazyny i pomieszczenia gospodarcze. W pozostałej części urządzane są lekcje muzealne i wystawy czasowe.

Piętro budynku, na które prowadzi współcześnie wybudowana klatka schodowa zostało niemal całkowicie przebudowane - pozostawiono jedynie niezbędne dla konstrukcji budynku ściany nośne.





Zdjęcia: Jakub Hałun, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons