Zamek został zbudowany w latach 1350-1401. Budowę rozpoczęto w rok po przeniesieniu z Ornety do Lidzbarka Warmińskiego siedziby biskupów warmińskich. Obiekt wzniesiono na planie kwadratu o długości boku 48,5 metra. Dziedziniec zamku otoczono dwukondygnacyjnymi krużgankami.

Wzniesiony w widłach rzek Symsarny i Łyny zamek chroniony był dodatkowo fosami i obwodowymi murami. Dojazd do zamku możliwy był przez Bramę Młyńską, po moście przez Łynę.

Bryłę zamku w północno-wschodnim narożu zdobi wysoka wieża a w pozostałych narożach wieżyczki na konsolach. Wieżyczki te powstały po pożarze zamku w 1442 roku.

Zamek posiada piwnice, które pełniły role magazynów na żywność i więzienie. W ich części znajdowały się także piece do ogrzewania zamku ciepłym powietrzem. Obecnie w części piwnic (pod wschodnim skrzydłem) znajduje się muzealna ekspozycja). W pomieszczeniach parteru głównej bryły znajdowały się:
w północnym: kuchnia, browar i piekarnia,
we wschodnim: magazyny na żywność,
w południowym: zbrojownia i szkoła dla chłopców pruskich.

Ze względu na krużganki, lidzbarski zamek nieco przypomina Zamek Królewski na Wawelu. Z dziedzińca przechodzi się po kamiennych schodach na główną kondygnacje, gdzie znajdują się reprezentacyjne pomieszczenia.

Architektura zamku w 1673 roku została uzupełniona poprzez dobudowę pałacu (zamku średniego) przy południowym skrzydle. Pałac rozebrano w latach 1839-1840, pozostał po nim jedynie zarys fundamentów - między skrzydłem południowym oraz suchą fosą. Na dziedzińcu przedzamcza znajduje się barokowy pomnik św. Katarzyny z 1756 roku.
W południowo-wschodnim narożu zachowała się cylindryczna baszta z XVI wieku, a w centralnej części południowego skrzydła wieża bramna z XIV wieku. Najwcześniej, w XIV wieku powstało zachodnie skrzydło przedzamcza, który obecny kształt uzyskało w połowie XVIII wieku.

We wschodniej części południowego skrzydła, na pierwszym piętrze znajduje się kaplica zamkowa o rokokowym wystroju. Na temat kaplicy pisał Mieczysław Orłowicz: "Wejście do niej herb kardynała Michała Radziejowskiego (1679-88). Sklepienie gwiaździste otrzymało rokokową ornamentykę w XVIII w., kiedy kaplice poddano restauracji, za biskupa Grabowskiego, o czym świadczy jego herb umieszczony obok organów. Jest tu też złocony herb biskupstwa warmińskiego z drewna. Malowidła ścienne średniego pędzla, być może Józefa Korzeniewskiego, nadwornego malarza biskupa Grabowskiego. Ołtarze rokokowe, w wielkim obraz Zaślubin św. Katarzyny, takaż kazalnica i organy. Przy ścianie relikwiarz św. Benedykta z czarnego marmuru".
Opis Orłowicza należy uzupełnić - ołtarzowe obrazy zaginęły w 1945 roku. Obraz w ołtarzu głównym zastąpił obraz św. Jerzego, z lidzbarskiego kościoła farnego.

We wschodnim skrzydle pierwszego piętra znajduje się wielki refektarz, zwany także salą sądową. Wejście do niego prowadzi z krużganka przez renesansowy portal z piaskowca, z datą 1612. Wielki refektarz to sala sześcioprzęsłowa o długości 27 metrów i 9 m. szerokości, zdobiona heraldycznym fryzem. W refektarzu znajdują się odkrywki najstarszych malowideł z końca XIV wieku. Polichromia przedstawia koronację Marii.

W pomieszczeniach wielkiego refektarza eksponowane są zbiory sztuki średniowiecznej Warmii i Prus Krzyżackich.

Z refektarza prowadzi przejście do znajdującego się w wieży wysokiej pomieszczenia, które służyło jako domowa kaplica biskupów. Kaplica zdobiona jest scenami ze Starego Testamentu: Adoracja Boga, Mojżesz, Ofiara Abrahama i św. Jan na Patmos. Z korytarzyka łączącego oratorium i refektarz jest zejście do więziennej komnaty, zwanej izbą zapomnienia. Na środku jej posadzki znajduje się otwór, przez który w przeszłości spuszczano w dół za pomocą kołowrota więźniów skazanych za ciężkie przestępstwa. Znajdujące się nad kaplicą pomieszczenie wykorzystywane było jako skarbiec.

W północnym skrzydle zamku znajduje się komnata audiencyjna. Prowadzi do niej przejście z wielkiego refektarza lub z krużganka przez marmurowy portal (podobnie jak do kaplicy). Z sali audiencyjnej jest przejście do dawnych pokojów prywatnych, w tym biskupiej sypialni.

W zachodnim skrzydle zamku znajdował się mały refektarz, a w części skrzydła zachodniego i południowego kapitularz. W kapitularzu zachowały się gotyckie malowidła: poczet biskupów, scena adoracji NMP i inne. Pod małym refektarzem (na parterze zamku) znajdowała się zamkowa kuchnia.


Współcześnie, większość zamkowych pomieszczeń udostępniono do zwiedzania. W lochach znajduje się lapidarium i arsenał, gdzie wystawiono m.in. armaty. Na parterze prezentowane są zbiory sztuki gotyckiej, dokumenty związane z dawnymi lokatorami zamku, portrety oraz elementy dawnego wyposażenia sal zamkowych. Na pierwszym piętrze eksponowane są pamiątki po biskupach warmińskich tj. kapy ołtarzowe, ornaty oraz pokaźny zbiór pamiątek po Ignacym Krasickim. Na drugim piętrze zamku prezentowana jest wystawa polskiego malarstwa z XIX i XX wieku. Na trzecim piętrze znajduje się zbiór ikon oraz współczesne dzieła polskiego malarstwa. W refektarzu umieszczono płytę nagrobną biskupa Legendorfa z 1494 roku, dłuta Piotra Vischera z Norymbergii.

Zdjęcia: Dawid Galus, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons