Muzeum posiada bogaty zbiór dzieł sztuki polskiej, europejskiej i pozaeuropejskiej, co stawia je na pozycji jednej z najważniejszych i najciekawszych kolekcji nie tylko w Polsce, ale na świecie. W początkach istnienia instytucji miasto Kraków przekazało dwie ówcześnie wyremontowane sale na pierwszym piętrze Sukiennic, jako pomieszczenia wystawiennicze dla muzeum. Kolekcja muzealna, składająca się w swych początkach z kilkunastu obrazów, nieustannie powiększana licznymi zapisami, donacjami i darami, rozwijała się w dużym tempie.

Dzięki hojności Polaków w kraju i poza nim, krakowskie muzeum stało się właścicielem, gromadzonych nieraz latami zbiorów malarstwa, grafik, rzeźby, numizmatów, dzieł rzemiosła artystycznego, starodruków, rękopisów i pamiątek związanych z historią kraju, postawami o charakterze narodowowyzwoleńczymi. Wraz z powiększającymi się zbiorami muzeum otrzymało od miasta, bądź prywatnych fundatorów, budynki z przeznaczeniem na cele wystawiennicze, dzięki czemu dzisiejsza struktura Muzeum opiera się nie tylko na Gmachu Głównym, lecz także na jedenastu oddziałach, mieszczących się w historycznych budynkach w centrum Krakowa.

Bezcenne zbiory tworzą dzieła rzemiosła i sztuki z różnych czasów i z różnych rejonów świata, jednak podstawą zbiorów muzeum są dzieła sztuki polskiej lub z Polską związane, takie jak m.in. Czara włocławska, Madonna z Krużlowej, Pochodnie Nerona Henryka Siemiradzkiego, Szał uniesień Władysława Podkowińskiego, Dziewczynka z chryzantemami Olgi Boznańskiej i wiele innych. Charakterystyczne dla krakowskiego muzeum jest istnienie w jego strukturze organizacyjnej muzeów biograficznych, upamiętniających najwybitniejszych, wybranych artystów Krakowa: Jana Matejkę, Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego, a także kompozytora, Karola Szymanowskiego.

Muzeum sprawowało opiekę i zarząd nad Muzeum i Biblioteką Czartoryskich, będących do grudnia 2016 własnością Fundacji Książąt Czartoryskich. Z książęcej kolekcji pochodzą m.in. Dama z gronostajem Leonardo da Vinci i Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta. W 2016 kolekcja wraz nieruchomościami została zakupiona przez Skarb Państwa i przekazana muzeum. W tym samym roku na potrzeby placówki zakupiono również Hotel Cracovia.

Dzięki prowadzonej od lat systematycznej digitalizacji zbiorów muzealnych i bibliotecznych, kolekcja Muzeum Narodowego w Krakowie dostępna jest online, za pośrednictwem platformy cyfrowej zbiory.mnk.pl, liczącej pod koniec 2019 r. ponad 135 000 obiektów.

Muzeum Narodowe w Krakowie utworzone zostało w 1879 roku. Geneza powołania w Krakowie tego typu placówki sięga I połowy XIX wieku. Z ważniejszych inicjatorów powstania muzeum wyróżniał się prezydent Krakowa Józef Dietl, który nie dożył powstania galerii w Sukiennicach. Symboliczne znaczenie dla otwarcia muzeum miało przekazanie muzeum pierwszego dzieła – obrazu Pochodnie Nerona – przez jego twórcę, Henryka Siemiradzkiego. Wydarzenie to miało miejsce 7 października 1879 roku. Pierwszą siedzibą Muzeum były odrestaurowane przez Tomasza Prylińskiego Sukiennice. Na górnych kondygnacjach Sukiennic urządzono sale muzealne, które szybko zapełniły się dziełami sztuki, głównie darami artystów i kolekcjonerów. Były to dzieła malarstwa i rzeźby polskiej, przeważnie z XIX wieku, w mniejszym stopniu zaś – dzieła sztuki europejskiej. Jednakże od początku XX stulecia horyzont zainteresowań krakowskich muzealników poszerzył się, co zaowocowało nabywaniem różnego typu dzieł rzemiosła artystycznego, militariów, numizmatów, dzieł o charakterze archeologicznym i etnograficznym, pamiątek o charakterze historycznym (np.dokumentów, pieczęci).

Pierwszym dyrektorem placówki był Władysław Łuszczkiewicz, malarz i historyk sztuki, który nabył do muzeum m.in. Madonnę z Krużlowej. Był organizatorem kilku wystaw, m.in. wystaw jubileuszowych poświęconych Tadeuszowi Kościuszce, Janowi Kochanowskiemu oraz osobistościom Sejmu Wielkiego. Gdy Polska odzyskała niepodległość, za dyrekcji Feliksa Kopery (swoją funkcję pełnił w latach 1900–1950) zbiory MNK osiągnęły ok. 100 tys. dzieł. Za dyrekcji Kopery powołano pierwsze oddziały. W 1903 roku udostępniono zwiedzającym Zbiory Emeryka Hutten-Czapskiego, w 1904 roku kolejny oddział – Dom Jana Matejki. Adam i Włodzimiera Szołayscy zapisali Muzeum kamienicę na rogu pl. Szczepańskim i ul Szczepańskiej wraz z kolekcją dzieł rzemiosła artystycznego. Na początku XX wieku MNK zarządzało Barbakanem, wieżą hejnałową kościoła Mariackiego i wieżą ratuszową. Muzeum pozyskało całe Sukiennice (prócz galerii kramowej na parterze), a ponadto, ze względu na kolejne nabytki (zbiory liczyły ok. 300 tys. dzieł) w 1934 przystąpiono do budowy Nowego Gmachu przy Alejach Trzech Wieszczów.

W 1939 roku, zanim nazistowskie Niemcy dokonały agresji na Polskę, władze Muzeum Narodowego w Krakowie wszczęły prowizoryczne środki zabezpieczeń przeciwko rabunkom i niszczeniu zbiorów, np. zdołano ukończyć schron jeszcze przed inwazją. W trakcie okupacji ewidencjonowano już zrabowane przez Niemców zbiory. Zabezpieczone eksponaty ocalały w dużej mierze dzięki temu, że Kraków jako stolica Generalnego Gubernatorstwa nie był umyślnie niszczony.

Po wojnie w 1950 roku w struktury MNK wcielono Muzeum Książąt Czartoryskich (najstarsze niepaństwowe muzeum otwarte dla publiczności w 1801 roku w Puławach, po upadku powstania listopadowego przeniesione do Paryża, a następnie w 1876 do Krakowa) wraz z Biblioteką i Archiwum. Nowym dyrektorem został Tadeusz Dobrowolski, za jego kadencji muzeum uległo całkowitemu upaństwowieniu. W ramach centralizacji władzy planowano wywieźć do Warszawy najcenniejsze krakowskie muzealia, m.in. Damę z gronostajem Leonarda da Vinci (prezentowana była w Moskwie i Warszawie w ramach 500-lecia narodzin artysty), które jednak dzięki determinacji Dobrowolskiego udało się zachować w Krakowie. Za dyrekcji Adama Bochnaka przy ul. św. Marka wzniesiono budynek Biblioteki Czartoryskich. MNK miało wówczas swoje filie w Bochni, Nowym Sączu, Puławach, Rabce, Tarnowie i Żywcu. Międzynarodowe znaczenie MNK potwierdziła wystawa w Gandawie pt. Golden Eeuw van de Grote Steden (Złoty wiek wielkich miast), w której zaprezentowano część krakowskich muzealiów ze średniowiecza i nowożytności. Za dyrekcji Jerzego Banacha (ucznia Dobrowolskiego i Bochnaka) w 1966 roku odbyła się wystawa Kraków 1350–1550 z okazji 600-lecia Akademii Krakowskiej.

Za dyrekcji Tadeusza Chruścickiego (sprawującego swą funkcję w latach 1974–1985 i 1989–2000) Muzeum Narodowe w Krakowie zostało uzupełnione o nowe oddziały: Muzeum Karola Szymanowskiego w Zakopanem (1974), Muzeum Stanisława Wyspiańskiego (1983), Dom Józefa Mehoffera (1986) oraz gromadzące kolekcje sztuki japońskiej Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha” (1994). W 1990 roku za dyrekcji Chruścickiego rozbudowano Gmach Główny i utworzono w nim trzy galerie: sztuki polskiej XX wieku, rzemiosł artystycznych i militariów. Muzeum organizowało też monumentalne wystawy, np. Polaków portret własny z okazji stulecia śmierci Jana Matejki, Romantyzm i romantyczność w sztuce polskiej XIX i XX wieku oraz wystawy Żydzi polscy i Ormianie polscy.

W 2006 roku, za dyrekcji Zofii Gołubiew, otwarto po generalnym remoncie Pałac biskupa Erazma Ciołka przy ul. Kanoniczej, gdzie umieszczono prezentowane w Kamienicy Szołayskich zbiory sztuki dawnej (od średniowiecza do XVIII w.) i cerkiewnej. Podczas dyrekcji Andrzeja Betleja z kolei oddano do użytku po gruntownym remoncie Muzeum Książąt Czartoryskich. Olbrzymim zainteresowaniem (ponad 440 tysięcy zwiedzających) cieszyła się zorganizowana przez Betleja wystawa Wyspiański (2017–2019).

Zasoby dzieł w MNK w 2019 roku przekraczały 900 tysięcy muzealiów, a spora część z nich jest prezentowana w ekspozycjach dziesięciu działów. \Kolekcja Muzeum obejmuje przedmioty ze wszystkich epok, przy czym ilość dzieł prehistorycznych w proporcji do dzieł późniejszych jest niewielka, z racji niegromadzenia przez MNK zabytków archeologicznych, z wyjątkiem archeologii klasycznej (Bliski Wschód, Egipt, Grecja, Rzym). Dominantę kolekcji tworzy sztuka Polski z uwzględnieniem Krakowa – malarstwo, rzeźba i rzemiosło artystyczne: począwszy od średniowiecza, a kończąc na dziełach współczesnych artystów. Najcenniejsze dzieła sztuki krajów zachodnioeuropejskich mieszczą się w Muzeum Czartoryskich. Wśród dzieł kultur wschodnich liczbowo wyróżniają się zabytki sztuki cerkiewnej i Dalekiego Wschodu. Prócz dzieł sztuki Muzeum gromadzi zbiory biblioteczne (wśród nich stare druki, rękopisy i kartografię), wyroby numizmatyczne, dagerotypy i dawne zdjęcia. Pracownia Ikonografii Krakowa gromadzi dawne widoki i zdjęcia stolicy Małopolski.

Muzeum przechowuje dzieła otrzymane przeważnie jako darowizny w okresie zaborów i dwudziestolecia międzywojennego. Muzeum otrzymało między innymi kolekcje Feliksa Jasieńskiego, Emeryka hr. Hutten-Czapskiego, Erazma Barącza, Stanisława Ursyn-Rusieckiego, Wiktora Wittyga, Edwarda Goldsteina, Helany z Dąbczańskich Budzynowskiej i Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W trzech kondygnacjach Gmachu Głównego znajdują się trzy galerie: na parterze – „Broń i Barwa w Polsce, na piętrze – Galeria Rzemiosła Artystycznego, a na drugim piętrze – XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej (do 2021 roku Galeria Sztuki Polskiej XX wieku, bez eksponatów z XXI wieku).

Ekspozycja „Broń i Barwa w Polsce” powstała w 1991 roku, a w marcu 2009 roku została otwarta ponownie po gruntownej modernizacji. Zaprezentowane są tu zabytki wojskowości od X wieku do II wojny światowej. Z dzieł najstarszych wyróżnia się hełm szyszakowy z XI wieku. Galeria posiada kolekcję XVII-wiecznych zbroi husarskich. Z pamiątek po hetmanach zachował się m.in. rząd koński Stefana Czarnieckiego, złoty buzdygan i zbroja karacenowa Stanisława Jabłonowskiego, znak hetmański Hieronima Lubomirskiego. Wśród zabytków po dowódcach wojskowych zachowały się natomiast m.in. sukmana Tadeusza Kościuszki, Gwiazda Orderu Virtuti Militari księcia Józefa Poniatowskiego i mundur Józefa Piłsudskiego.

Galeria Rzemiosła Artystycznego prezentuje wyroby wykonane w Polsce i w Europie od wczesnego średniowiecza po okres secesji. Najcenniejszymi dziełami zaprezentowanymi w Galerii są: tzw. przedromańska Czara włocławska z X wieku, zawierając cykl scen z Księgi Sędziów, oraz romański relikwiarz włocławski z XII wieku w formie szkatuły. Z zabytków gotyckich wyróżnia się cykl witraży z zespołu klasztornego dominikanów w Krakowie. Ponadto w Galerii znajdują się fragmenty posadzek, kafle piecowe, stuła z opactwa w Tyńcu oraz piętnastowieczne ornaty z pretekstami. Nowożytność reprezentują m.in. srebra augsburskie, naczynia liturgiczne, zestawy stołowe. Pamiątkami po szlachcie i arystokracji są m.in. jedwabne pasy kontuszowe, a także kontusze i żupany, m.in. strój Jana Potockiego z trzeciego ćwierćwiecza XVIII wieku. Zachowała się duża kolekcja szkła, m.in. kolekcja szkieł barokowych z manufaktur w Lubaczowie i Urzeczu, zespół szkieł serwisowych głównie z Polski, Czech i Niemiec. Natomiast wśród wyrobów ceramiki i fajansu – m.in. kafle z pieca z pałacu biskupiego w Krakowie, porcelana miśnieńska i z Sèvres. Z secesji – m.in. serwis projektu Josefa Hoffmanna z 1900 roku oraz wazon Jana Szczepkowskiego. Duży zespół tworzą zabytki konwisarstwa, ludwisarstwa, ślusarstwa i kowalstwa artystycznego. Bogatą kolekcję stanowią meble od średniowiecza po XIX wiek z rekonstrukcjami sal w stylu gdańskim, a także empire i biedermeier. W Galerii prezentowane są również zegary, w tym zespół XVII-wiecznych zegarów kaflowych, a ponadto zegarów stołowych i kominkowych. W Galerii znajdują się również obiekty osobiste po polskich osobistościach XIX wieku, m.in. Adamie Mickiewiczu, a także liczne judaika – przedmioty związane z liturgią (gł. XVII-XVIII w.), wśród nich drewniany Aron-ha-kodesz do przechowywania zwojów Tory.

XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej prezentuje dzieła od okresu Młodej Polski po czasy najnowsze. Galerię otwierają dzieła z okresu secesji, wśród nich Dziewczynka z chryzantemami i Bretonka Olgi Boznańskiej, Czesząca się Władysława Ślewińskiego, rzeźbiony Pochód na Wawel Wacława Szymanowskiego, zespół kartonów witrażowych Stanisława Wyspiańskiego, pejzaże Jana Stanisławskiego i jego uczniów. Bogaty zespół tworzą obrazy i rzeźby mistrzów polskiej awangardy, wśród nich obrazy i rzeźby Zbigniewa Pronaszki, cykl kilkunastu obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza, a także m.in. dzieła Leona Chwistka, Tytusa Czyżewskiego, Stanisława Osostowicza. Koloryzm reprezentują dzieła Jana Cybisa i jego żony Hanny Rudzkiej-Cybisowej, Artura Nacht-Samborskiego, Jana Szancenbacha, Piotra Potworowskiego. Powojenną sztukę otwierają obrazy, rzeźby i instalacje Grupy Krakowskiej, z dziełami Tadeusza Kantora (Pokój Odysa, Emballage Hołdu Pruskiego, według Jana Matejki), Jonasza Sterna (Akt), Marii Jaremy (Rytm II), Jerzego Nowosielskiego (Villa dei Misteri). W Galerii znajdują się też dzieła grupy Wprost na czele z obrazami Andrzeja Wróblewskiego. Problemy feminizmu obrazują dzieła artystek takich jak Katarzyna Kobro, Alina Szapocznikow czy Katarzyna Kozyra. Najnowsze tendencje i kierunki obrazują dzieła m.in. Grzegorza Sztwiertni, Rafała Bujnowskiego, Wilhelma Sasnala, Jadwigi Sawickiej czy Leona Tarasewicza (Bez tytułu) oraz dzieła pedagogów krakowskiej ASP, m.in. Jana Tarasina.




Opis skopiowano z wikipedii
fot. Kgbo, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons