Pomnik znajduje się na terenie obozu Treblinka II, który był jednym z trzech ośrodków zagłady utworzonych przez Niemców w ramach akcji „Reinhardt”. Funkcjonował od lipca 1942 roku i służył eksterminacji ludności żydowskiej. Minimalną liczbę ofiar obozu należy szacować na 780.000. W dniu 2 sierpnia 1943 roku w obozie wybuchło powstanie, w trakcie którego zbiegło około 400 więźniów. Niedługo po tym wydarzeniu, Niemcy przystąpili do rozbiórki obozu i zacierania po nim śladów. Na terenie poobozowym wzniesiono gospodarstwo rolne, na którym osadzono dwóch ukraińskich strażników z rodzinami.

W obawie przed zbliżającą się Armią Czerwoną obaj strażnicy podpalili zabudowania swojego gospodarstwa i uciekli wraz z rodzinami. Rok później jedynym śladem po gospodarstwie były pozostałości po farmie, wykop po piwnicy i resztki fundamentów budynku gospodarczego.

W pierwszych latach po zakończeniu wojny miejsce kaźni setek tysięcy Żydów było niezabezpieczone i nieupamiętnione. Kamień węgielny pod budowę pomnika wmurowany został 21 kwietnia 1958 roku. Oficjalne odsłonięcie pomnika nastąpiło 10 maja 1964 roku. W uroczystości wzięło udział 30 tys. osób z Polski i zagranicy, w tym kilku ocalałych więźniów obozu zagłady.

Granice obozu Treblinka II wyznaczają poszarpane granitowe słupy o wysokości około dwóch metrów. Symboliczną bramę stanowią dwa betonowe bloki z wyrytym napisem „Obóz zagłady”. Przed bramą stoi siedem kamiennych tablic, na sześciu z nich pokrótce opisano historię obozu. Na siódmej wyryto plan obozów Treblinka I i Treblinka II.

Od bramy, brukowana droga prowadzi do symbolicznej rampy kolejowej. Przy rampie znajdują się głazy z wyrytymi nazwami państw, z których deportowano Żydów do obozu zagłady w Treblince. Z rampy na leśną polanę, gdzie znajduje się monument, także prowadzi droga wyłożona „kocimi łbami”. Droga ta, odwzorowuje drogę, którą ofiary musiały pokonać z rampy do komór gazowych. Po jej bokach przy pomocy kamieni zaznaczono miejsca, gdzie znajdowały się baraki-rozbieralnie.

Centralnym elementem założenia jest monument wzniesiony w miejscu, gdzie miał znajdować się budynek z „nowymi” komorami gazowymi. Jego wysokość sięga ośmiu metrów. Zbudowano go z nieobrobionych bloków granitowych, nawiązujących wyglądem do jerozolimskiej Ściany Płaczu. Monument wieńczy „czapa”; na jej trzech ścianach – frontowej i obu bocznych – wyryto płaskorzeźby przedstawiające postacie ludzkie z twarzami ściągniętymi bólem. Na szczycie frontowej ściany „czapy” widnieją ponadto dłonie rozłożone w geście błogosławieństwa. Za pomnikiem znajduje się upamiętnienie miejsca, w którym Niemcy palili zwłoki ofiar. Płyta została poczerniona przy użyciu sadzy angielskiej oraz pokryta bazaltowymi „soplami”. Kształt „sopli” przywodzi na myśl zwęglone ludzkie ciała i połamane kości. Wokół znajduje się 18 lamp które zapalone tworzą wrażenie płonącego stosu. Symboliczne palenisko uważane jest za najbardziej poruszający element upamiętnienia w Treblince.

W 1964 roku twórcom pomnika przyznano Państwową Nagrodę Artystyczną w dziedzinie plastyki. Pomnik opisywany jest jako dzieło wybitne - „wybitne dzieło architektury pomnikowej i najbardziej poruszająca kompozycja architektoniczno-rzeźbiarska poświęcona pamięci ofiar Holocaustu w Polsce”, a także „arcydzieło niemające sobie równego w sztuce przestrzennej”. Nowojorskie The Jewish Museum uznało go za najbardziej poruszający pomnik ofiar Holocaustu na świecie.

Co roku, 2 sierpnia przy pomniku odbywają się uroczystości poświęcone ofiarom obozu zagłady.





Zdjęcie monumentu: Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL , via Wikimedia Commons