Na początku września 1939 roku w Niemczech została utworzona kwatera główna Hitlera. Była ona ośrodkiem dowodzenia w czasie wojny. Nie miała ona swojej stałej siedziby i w zależności od sytuacji przenoszona była w różne miejsca. Nie licząc Berlina i Obersalzbergu, w czasie wojny Hitler miał na terenie Europy 8 miejsc stacjonowania Kwatery Głównej. Najdłużej mieściła się w Gierłoży, znacznie krócej w Winnicy na Ukrainie. W Niemczech funkcjonowała nieopodal Bad Munsterreifel, później w Górach Schwarzwaldu, wreszcie koło Ziegenbergu. W Austrii znajdowała się w Monichkirchen, w Belgii w wiosce Bruly de Peche a we Francji nieopodal Soisson. W skład kwatery głównej wchodzili najważniejsi politycy i wojskowi: Szef Sztabu Dowodzenia Wehrmachtu Alfred Jodl, szef Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych Wilhelm Keitel, kierownik kancelarii NSDAP Martin Bormann. Hitlerowi stale towarzyszyli adiutanci i sekretarki. Miejsce pobytu Hitlera stanowiło tajemnicę. Dlatego kwatery lokalizowano w lasach i dobrze maskowano. Podczas wojny z Polską kwatera mieściła się w pociągu. 

Z kwaterą główną współpracowały tzw. kwatery pomocnicze, rozlokowane w promieniu do 70 km. od Wilczego Szańca. Wzdłuż linii kolejowej Kętrzyn - Węgorzewo, w odległości 9 km. mieściła się kwatera Hansa Lammersa, dalej w odległości 21 km. w Mamerkach - kwatera Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych. Przy linii kolejowej Giżycko - Węgorzewo, w lesie 27 km. od Gierłoży znajdowała się kwatera o kryptonimie "Hochwald" Heinricha Himmlera. W pałacu w Sztynorcie, 21 km. od Wilczego Szańca swoją kwaterę miał Minister Spraw Zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop. Na północ od Gołdapi, w lesie 65 km. od Gierłoży była kwatera Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych, nieco dalej na północ w Krasolesiu (obecnie obwód kaliningradzki) znajdowała się siedziba Hermanna Goringa. W Giżycku, na terenie Twierdzy Boyen znajdowała się placówka wywiadu "Obce Armie Wschód" podporządkowana Reinhardowi Gehlenowi. W Mikołajkach znajdowała się placówka Abwehry (wywiadu wojskowego), podporządkowana Wilhelmowi Canarisowi. 

Wilczy Szaniec miał powierzchnię 250 ha. i pierwotnie otoczony był zasiekami, a następnie polem minowym. Co kilkaset metrów znajdowały się wieże obserwacyjne oraz stanowiska ckm. Do kwatery prowadziły trzy strzeżone wartowniami wjazdy. Zachodnia wartownia znajdowała się na skraju lasu na wysokości majątku Gierłoż. Wschodnia wartownia znajdowała się na szosie w polu, od strony wsi Parcz, około 300 metrów od aktualnej granicy lasu. Na południowy wschód od centrum znajdowało się zapasowe lądowisko dla samolotów kurierskich. W centrum kwatery znajdowała się także tzw. wartownia oficerska, strzegąca wjazdu na teren pierwszej strefy oraz wartownia kolejowa. Żadna z wartowni nie przetrwała do dziś. Oprócz zewnętrznego ogrodzenia, strefy zakazane I i II ogrodzone były około 2-metrowej wysokości płotem z siatki zwieńczonej drutem kolczastym, gdyż oprócz wjazdu do kwatery kontroli podlegał także ruch pomiędzy jej strefami. 

Stała załoga Wilczego Szańca liczyła około 2200 osób - oprócz oficerów sztabowych i innych wojskowych składała się z m.in. kucharzy, fryzjerów, stenografów, lekarzy, sekretarzy itp. Załoga kwatery korzystała z obsługi medycznej w przeznaczonym na ten cel szpitalu w Karolewie. 

Wilczy Szaniec zlokalizowany był w zachodniej części Giżyckiego Rejonu Umocnionego, między Giżyckim i Lidzbarskim Rejonem Umocnionym. Kwatera znajdowała się na terenie podmokłym i bagiennym. Kwatera Hitlera dodatkowo chroniona była poprzez rozlokowane w najbliższej okolicy stanowiska ochrony przeciwlotniczej i samoloty myśliwskie, które bazowały na lotniskach w promieniu do 100 km. Kwatera znajdowała się blisko granicy sowieckiej, więc Hitler mógł przebywać blisko frontu i kierować działaniami wojennymi. Od wschodu naturalną przeszkodą był pas jezior mazurskich, w przesmyku między jeziorami znajdowała się Twierdza Boyen w Giżycku. Przed atakiem lądowym kwaterę zabezpieczały schrony w kierunku Giżycka i Węgorzewa, czuwało lotnictwo. Lasy liściaste były naturalnym maskowaniem. Pobilska linia kolejowa ułatwiała komunikację. Hitler osobiście nadał nazwę "Wilczy Szaniec". Wykorzystał do tego swój pseudonim Wilk pochodzący z lat walki, którego używał od 1919 roku. 

Prace budowlane Wilczego Szańcu rozpoczęto późną jesienią 1940 roku. Ukrywano je pod przykrywką budowy jednego z zakładów chemicznych "Askania". Część drobnych zleceń otrzymywały prywatne firmy z Giżycka i Kętrzyna, natomiast prace specjalistyczne wykonywały przedsiębiorstwa z całej Rzeszy. Budowa trwała praktycznie do końca 1944 roku. Zatrudniano ludzi pewnych i zaufanych oraz robotników przymusowych różnych narodowości, m.in. Polaków, Norwegów, Rosjan, Francuzów. Jednorazowo pracowało tu 2-3 tys. osób a prace wykonywano całodobowo. Robotników często wymieniano. Nie pracowali dłużej niż 6 miesięcy po czym Niemców przemieszczano na inne budowy a cudzoziemców - najczęściej do obozów koncentracyjnych gdzie ginęli. Znanych jest 17 nazwisk Polaków, którzy pracowali przy budowie. Szacuje się, że przy budowie pracowało około 20 tys. robotników. Większość materiałów trafiało na plac budowy z głębi Niemiec. Kwatery formalnie nigdy nie ukończono, więc nie istnieje ostateczny obraz kwatery. Ten, który obecnie można zwiedzać powstał pod koniec 1944 roku, jeżeli nie liczyć dodatkowych zniszczeń spowodowanych przez polskich saperów w okresie rozminowania. 

Na terenie kwatery znajdowało się około 80 obiektów o trwałej konstrukcji i około 100 drewnianych baraków Najsolidniejsze obiekty miały ściany o grubości 4-6 metrów i stropy do 8 metrów. Ze względu na podmokłość terenów, większość obiektów to były budowle typu naziemnego. Wyjątek stanowiły podpiwniczenia na urządzenia techniczne (np. agregaty prądotwórcze), schrony na amunicje i żywność. Ściany niektórych obiektów pokryte były tynkiem z domieszką trawy. Cała kwatera była starannie maskowana. Przy budowie starano się zachować istniejące drzewa a ubytki w drzewostanie uzupełniano atrapami z rur pokrytych siatką imitującą liście. Wszystkie ścieżki wykonane z utwardzonego piasku pokryte były siatkami maskującymi, podobnie jak drogi wykonane głównie z betonu, asfaltu i bruku. Na schronach ustawione były sztuczne drzewa. Dachy budynków porastała trawa i młode drzewa. Skuteczność kamuflażu okresowo sprawdzana była za pomocą zdjęć lotniczych. Energia elektryczna dostarczana była z lokalnej elektrowni. Ogrzewanie było centralne. Obiekt posiadał własne ujęcie wody oraz osadnik nieczystości. Posiadał połączenie telefoniczne i radiowe z Berlinem oraz pozostałymi obiektami kierowania w Prusach. W pobliżu dworca stał specjalny pociąg Hitlera "Brandenburg" lub pociąg kurierski łączący kwaterę z Berlinem. Pociągi te stacjonowały pod przykryciem siatek maskujących. Ciężkie schrony stanowiły zabezpieczenie tylko na wypadek ataku lotniczego. Codzienne życie odbywało się w schronach lekkich i drewnianych barakach. 

Teren kwatery ogrodzony był dwukrotnie płotem z drucianej siatki, rozciągniętej w odległości 100-180 metrów. We wnętrzu założone były pola minowe. Poszczególne strefy ogrodzone były siatką drucianą i drutem kolczastym oraz walcami Bruno. Do stref prowadziły bramy przez które wejść można było tylko za okazaniem przepustki oraz należało zostawić broń na wartowni. Cały obszar w promieniu kilkudziesięciu kilometrów był nieustannie patrolowany. Za bezpieczeństwo odpowiadał Batalion Ochrony Fuhrera współpracujący ze Służbą Bezpieczeństwa Rzeszy. Był on zmechanizowany i mógł podejmować szybkie interwencje. Posiadał także środki przeciwlotnicze i przeciwpancerne. 

Hitler do Wilczego Szańca przybył w dniu 24 czerwca 1941 roku i przebywał w nim z przerwami do 20 listopada 1944 roku. Dwa dni po przybyciu Hitlera, do obiektu specjalnym pociągiem dotarł rzut polowy Naczelnego Dowództwa Niemieckich Sił Zbrojnych. Siedziby najwyższych dostojników Rzeszy pierwotnie znajdowały się w najstarszej, południowej części, w strefie II. W czasie użytkowania kwatery Hitler najdłużej przebywał w kwaterze "Wehrwolf" koło Winnicy na Ukrainie (lipiec-październik 1942 oraz luty-marzec i sierpień 1943) oraz w swojej rezydencji Berghof w Berchtesgaden. Codzienne życie w Wilczym Szańcu koncentrowało się wokół narad. Zwykle około 12:00 odbywała się narada główna z omówieniem sytuacji na frontach, około 18:00 odbywało się omówienie wydarzeń jakie zaszły w ciągu dnia, a ostatnie spotkanie odbywało się około północy. 

Wilczy Szaniec odwiedzali przedstawiciele współpracujących z hitlerowskimi Niemcami państw (Finlandii, Bułgarii, Francji - premier Vichy, Japonii, Słowacji, Włoch - kilkukrotnie Benito Mussolini), Rumunii. Do kwatery przybywali także podwładni Hitlera z terenów okupowanych i Niemiec, w tym Eric Koch i Hans Frank. W Wilczym Szańcu podejmowano najważniejsze decyzje związane z przebiegiem II Wojny Światowej. Tutaj w dniu 20 lipca 1944 roku Claus von Stauffenberg dokonał nieudanego zamachu na Hitlera. Hitler opuścił kwaterę w dniu 20 listopada 1944 roku kiedy to front zbliżył się niebezpiecznie blisko Wilczego Szańca. Po opuszczeniu kwatery przez Hitlera, z obiektów wywieziono także całą dokumentację i ważniejsze urządzenia. 

Wysadzenia obiektów na terenie kwatery dokonali saperzy z Grupy Korpuśnej generała Eduarda Hausera w nocy 24-25 stycznia 1945 roku po zajęciu przez Armię Czerwoną (24 stycznia) pobliskiego Węgorzewa. Szacuje się, że wysadzenie jednego schronu typu ciężkiego zużywało kilka ton melinitu lub trotylu. Według świadków fala uderzeniowa wybuchów spowodowała pękanie szyb w oknach domów odległego o 7 km. Kętrzna. 

Zniszczoną kwaterę zajęły (27 stycznia 1945) wojska 31 Armii gen. Piotra Szafranowa. Po podejściu 31 Armii pod Szaniec do działań przystąpili sowieccy saperzy. Rozpoznali i rozminowali arterie komunikacyjne na obiekcie i Wilczy Szaniec pozostawili nierozminowanym. Na płotach powieszone były miny sygnalizacyjne. Przestrzeń między płotami na niemal całym obszarze zaminowana była minami przeciwpiechotnymi, na kierunkach dostępnych dla czołgów - minami przeciwpancernymi. Gęstość minowania była bardzo duża, praktycznie niemożliwe było pokonanie pasa 100-130 metrów aby nie nastąpić na minę (do okresu II wojny światowej nie było pola minowego o takiej gęstości). Zapora minowa składała się z min przeciwpancernych i przeciwpiechotnych. Część z nich była nierozbrajalna a miny w szklanym opakowaniu były niewykrywalne urządzeniami saperskimi. W związku z tym podczas rozminowania zdarzały się wypadki śmiertelne i poważne zranienia. Z tych względów do likwidacji pola minowego użyto materiałów wybuchowych. Nie znano skomplikowanego systemu minowania, mini zamaskowane były roślinnością i wysoką trawą. Ponadto cały obwód obiektu broniony był bronią maszynową, umieszczono w żelbetowych i drewnianych schronach. Pierwsze rozpoznanie i prace wstępne przy rozminowaniu rozpoczął 46 batalion saperów. W 1945 roku nie przystąpiono jednak do rozminowania kwatery. W tym czasie ważniejsze było sprawdzenie pól uprawnych i oczyszczanie zakładów przemysłowych. Rozminowania dokonano w 1954 roku, pod kierownictwem pułkownika Edmunda Józefowicza z Mazurskiej Brygady Saperów. Przy rozminowaniu ze zmiennym powodzeniem działały: 46 bsap z Olsztyna w 1946 i 1947 roku i po dwuletniej przerwie w latach 1950-1951, 1 bsap 1 DP od północnej strony i 4 bsap 3 DP od południowej oraz 75 bsap z Giżycka, a także w 1952 i 1953 roku 47 bsap z Gdańska. 

Zasadniczego postępu przy rozminowaniu dokonała w 1952 roku 2 Ciężka Brygada Saperów z Kazunia. Ich zadaniem było rozszyfrowanie systemu minowania. Dokonując rozminowania ręcznego odcinka około 100 metrów po zdjęciu 1100 min udało się rozszyfrować system. Skierowana tam jesienią kompania zwiadu i 2 bsap brygady (128 saperów) dysponując ustalonym wcześniej schematem zniszczyła przy pomocy niemal 13 ton materiałów wybuchowych 1740 min przeciwpancernych i przeciwtransportowych oraz 4226 min przeciwpiechotnych. Oczyszczane metodą wybuchową ziemie orne we wschodniej części kwatery przeorywano za pomocą traktora bez traktorzysty. 2 CBSap w 1953 roku zdjęła i zniszczyła 4727 min "S", 2850 min przeciwpiechotnych o wadze 1kg., 6255 min przeciwpancernych TMi-42, 6271 min przeciwtransportowych RMi-32, 1069 min kombinowanych przeciwpancernych o wadze 4kg, 437 min przeciwpiechotnych typu "Glassmine" i 23 alarmy minowe. Razem wydobyto i zniszczono w 1953 roku 22832 min. Ogółem 2 CBSap unieszkodliwiła ponad 30 tys. min. W latach 1952-1953 w trakcie prac zginęło 2 saperów. We wrześniu 1953 roku przekazano miejscowym władzom 48 ha. gruntów ornych i 9 ha. łąk na terenie byłego Wilczego Szańca. W latach 1954-1955 dokończeniem rozminowania zajęła się kompania batalionu 5 BSap i dwa plutony szkolne. Od 1 kwietnia do 10 maja zdjęto 18 tysięcy min. Rozminowywano głównie tereny leśne otaczające kwaterę, zaminowane tzw. minami skaczącymi, które po zahaczeniu rozrywały się na wysokości około 1 metra i raziły żyw cele. Po zakończeniu rozminowania część saperów została odznaczona Krzyżami Zasługi, inni awansowali na wyższy stopień wojskowy a wszyscy otrzymali odznaki "Zasłużony Saper". 

Przekazanie terenu po całkowitym rozminowaniu Wilczego Szańca nastąpiło 29 października 1955 roku. W okresie do zakończenia pierwszej akcji rozminowywania doszło do kilku wypadków związanych z mniej lub bardziej świadomym dostawaniem się na jej teren. Jedno z pierwszych tego typu zdarzeń miało miejsce 13 października 1946 roku, kiedy to miejscowy osadnik wszedł na jej teren w poszukiwaniu zaginionych koni. Nadepnął on na minę, dostając ciężkich obrażeń. Zorganizowana przez rodzinę (2 osoby) wyprawa ratunkowa z udziałem trzech członków miejscowej Milicji zakończyła się tragedią - wszyscy zginęli od dalszych wybuchów min. 

Wilczy Szaniec został udostępniony do zwiedzania w 1959 roku. Zwiedzający mogli oglądać tylko ruiny schronów, nieliczne zachowane plany ich rozmieszczenia i od 1992 roku tablicę pamiątkową informującą o nieudanym zamachu na Hitlera. Kompleks odwiedzało około 200 tysięcy turystów rocznie, a w II dekadzie XXI wieku liczba ta wzrosła do 300 tysięcy. Pamiątkową tablicę odsłonięto 20 lipca 1992 roku ku czci Clausa von Stauffenberga z inicjatywy Ambasadora Republiki Federalnej Niemiec, dr. Franza Bertelego. W uroczystości uczestniczyło trzech synów Stauffenberga. 

W dniu 17 października 2003 roku w Wilczym Szańcu odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci saperów, którzy zginęli w trakcie rozminowywania kwatery. Przy tablicy ustawiono atrapy betonowych min na wzór oryginału z Muzeum w Owczarni. 

W 2017 roku obiekt zmienił właściciela który ograniczył komercyjne wykorzystanie obiektu na rzecz funkcji muzealnej. Zamknięto m.in. prowadzoną przez prywatnego dzierżawcę strzelnicę w ruinach schronu generała Jodla, zakazano gry w paintball, a w zamian pojawiły się tablice informacyjne informujące o przeznaczeniu poszczególnych obiektów, wystawa o powstaniu warszawskim, wystawa broni z okresu II wojny światowej oraz multimedialne aplikacje dla zwiedzających. 

fot. Honza Groh (Jagro), CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons