W 1961 r. odbyło się posiedzenie działaczy Towarzystwa Muzycznego, kadry kierowniczej Teatru Muzycznego i Filharmonii Pomorskiej, przedstawicieli władz administracyjnych oraz architektów, w którym zdecydowano o budowie teatru muzycznego z dwiema scenami i kawiarnią artystyczną. Na lokalizację opery wskazywano teren byłego Teatru Miejskiego w centrum Bydgoszczy, park Ludowy lub skarpę szwederowską. Ostatecznie MRN zaakceptowała teren przy ul. Karmelickiej, pomiędzy ul. Focha, placem Teatralnym i rzeką Brdą, zajmowany w części przez obiekty wojskowe (magazyny wojskowe i komenda garnizonu). W maju 1961 r. bydgoski oddział Stowarzyszenia Architektów Polskich ogłosił ogólnopolski konkurs na opracowanie projektu architektonicznego gmachu Teatru Muzycznego i Dramatycznego w Bydgoszczy. W składzie sądu konkursowego znaleźli się architekci z Bydgoszczy, Gdańska, Poznania i Warszawy, przedstawiciel Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy. Laureatem I nagrody został młody wówczas architekt Józef Chmiel, późniejszy profesor Politechniki Gdańskiej. Projekt zakładał budowlę złożoną z czterech przenikających się kręgów wkomponowanych w krajobraz zakola Brdy. Makietę budynku eksponowano w foyer Filharmonii Pomorskiej oraz kilkakrotnie na wystawach za granicą. Od 1962 r. rozpoczęła się faza szczegółowego projektowania budynku przez pracowników Politechniki Gdańskiej. Realizację inwestycji zaplanowano na dwa etapy (I etap 1966–1971, II etap po 1972). Wbrew oczekiwaniom budowa nie rozpoczęła się od razu. W 1969 r. przerwano prace projektowe, uszczuplając koncepcję użytkową obiektu, teraz pod nazwą Społeczny Ośrodek Krzewienia Kultury i Sztuki. Autorem transformacji określenia projektu Teatru Muzycznego (opery) na projekt SOKiSz był Andrzej Szwalbe, co zostało przyjęte przez władze państwowe i dało szansę wyjścia z impasu. Gdy od 1973 r. jako przedstawiciel inwestora bezpośredniego (Wydziału Kultury PWRN) zaczął występować dyrektor Filharmonii Pomorskiej Andrzej Szwalbe – program użytkowy obiektu poszerzono. Nastąpiło anulowanie poprzednich koncepcji architektonicznych i powstanie nowych, z naciskiem na teatr muzyczny. W 1971 r. do prof. Chmiela dołączył jako drugi projektant Andrzej Prusiewicz z Politechniki Gdańskiej. W budynku zaplanowano wykorzystanie nowoczesnych możliwości technicznych. Powiększono głębokość sceny, rozbudowano proscenium, umożliwiające reżyserom i scenografom śmiałe rozwiązania inscenizacyjne, zaprojektowano zapadnię i platformę zewnętrzną, która na wysokość kilkunastu metrów miała podnosić ładunek sceniczny. Panoramiczny portal sceny zabezpieczono ognioodporną kurtyną, oraz umożliwiono zamykanie fosy orkiestrowej, powiększając w ten sposób w razie potrzeby przestrzeń sceniczną. W ten sposób sala widowiskowa mogła pełnić również funkcje estradowe i konferencyjne. Widownię zaprojektowano na wzór demokratycznego antycznego teatru – bez wydzielonych lóż i balkonów, dzięki czemu publiczność miała tworzyć wspólnotę z występującymi artystami. W 1973 r. wydano pozwolenie na budowę i przekazano teren Bydgoskiemu Przedsiębiorstwu Budownictwa Miejskiego (późniejszy Budopol). W latach 1973–1976 Państwowe Przedsiębiorstwo „Hydrobudowa nr 9” w Poznaniu przeprowadziło palowanie terenu (1100 pali typu Franki). W kolejnych latach zmieniano założenia projektowe: najpierw obiekt miał posiadać cztery kręgi, potem dwa, a na końcu trzy. Okresowo pojawiały się problemy z pozyskaniem materiałów budowlanych. Gdy w 1977 r. inwestycję włączono do budżetu centralnego, ówczesny premier rządu polskiego Piotr Jaroszewicz zabronił ze względów oszczędnościowych budowania w terenie jakichkolwiek obiektów użyteczności publicznej. Ostatecznie I sekretarz KW PZPR w Bydgoszczy Józef Majchrzak podjął decyzję o kontynuowaniu budowy, narażając się swoim zwierzchnikom ze stolicy. Inwestycja przewidywana do zakończenia w 1982 r. ciągle się opóźniała, a w latach 80. nałożyła się na kryzys gospodarczy i obcięcie funduszy państwowych przeznaczanych na kulturę. W tej sytuacji prace zostały przerwane. Gmach stał się symbolem „wiecznej inwestycji” i niewielu wierzyło w jego ukończenie. Dopiero od 1985 r. wzrósł nacisk wojewódzkich władz administracyjnych oraz środowisk kulturalnych na zapewnienie kontynuacji budowy ze środków Narodowego Funduszu Rozwoju Kultury. Prace przyspieszono, gdy teren wokół opery został oczyszczony po pożarze magazynów wojskowych i rozbiórce Komendy Garnizonu (1986). Do 1989 r. ukończono stan surowy obiektu. W latach 1990–1994 główny krąg opery, gdzie mieściła się widownia i scena główna, został oszklony, doprowadzono doń ogrzewanie technologiczne, zainstalowano zapadnie, przygotowano pomieszczenia garderób, sal prób, widowni itp. Specjalistyczne prace realizowane były przez Przedsiębiorstwo Projektowo-Realizacyjne „Teatr” z Warszawy. Po likwidacji Funduszu Rozwoju Kultury pojawiło się kolejne zagrożenie zaniechania inwestycji. W III kręgu budynku planowano utworzenie siedziby telewizji bydgoskiej, centrum kongresowego, restauracji. W tym czasie z inicjatywy szeregu osób narodził się pomysł zorganizowania w surowym gmachu Bydgoskiego Festiwalu Operowego. Głównym celem tej inicjatywy miało być zwrócenie uwagi społeczeństwa, a w szczególności decydentów, na tę inwestycję, przecięcie dyskusji na temat pozakulturalnego przeznaczenia budynku oraz zdobycie środków na jego ukończenie. I Bydgoski Festiwal Operowy odbył się w dniach 17–30 kwietnia 1994 r. w surowych wnętrzach gmachu. Poczucie uczestnictwa w niecodziennym wydarzeniu udzieliła się artystom i publiczności – tworząc aurę muzycznego misterium, stojąc się jednym z głównych atutów imprezy. Festiwal odbił się w kraju szerokim echem, przysparzając cennego rozgłosu bydgoskiej scenie operowej. Jego cel został osiągnięty – przerodził się w operowe święto oraz przerwał 20-letnią niemoc w budowie kompleksu operowego. W II połowie lat 90. nastąpiła zasadnicza pozytywna zmiana klimatu społeczno-politycznego wokół inwestycji, głównie ze strony regionalnych władz wojewódzkich. Inwestycja realizowana już jako Budowa Opery Nova w Bydgoszczy zyskała nowoczesne rozwiązania architektoniczne, nowe technologie, materiały i technikę teatralną. Wyrazem tego stał się ostateczny, ciekawy kształt nowego gmachu i jego nowoczesne wnętrze. Ostatnim etapem realizacji inwestycji były lata 2002–2008. Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego podjął wspólnie z dyrekcją opery decyzję o zmianie przeznaczenia III kręgu – stworzenia dużego centrum kongresowego (zamiast pierwotnej funkcji – produkcji i magazynowania dekoracji), w którym mogłyby być organizowane sympozja, zjazdy i kongresy. Za decyzją poszły środki finansowe (60 mln zł na dokończenie inwestycji, z tego około 20 mln zł na centrum kongresowe). Budynek uroczyście oddano do użytku 21 października 2006 r., podczas gali 50-lecia Opery Bydgoskiej. 14 stycznia 2008 r. wydano pozwolenie na użytkowanie publiczne całego gmachu wraz z zagospodarowaniem terenu. Budowa bydgoskiej opery trwała 34 lata i 5 miesięcy i uchodzi za najdłużej realizowaną budowlę teatralną w powojennej Polsce. W rzeczywistości jednak palmę pierwszeństwa w tym względzie posiada teatr muzyczny w Lublinie. W kolejnych latach budynek wykorzystywano jako Regionalne Centrum Kongresowe, organizując również szereg imprez kulturalnych i festiwali (Pejzaż bez Ciebie – Festiwal Twórczości Niezapomnianych Artystów Polskich, finały Bydgoskich Impresji Muzycznych i inne). Od 2010 do 2018 w budynku odbywał się festiwal filmowy Camerimage. W roku 2016 wysunięto koncepcję uzupełnienia zespołu o planowany pierwotnie, lecz ostatecznie nie zrealizowany czwarty krąg. Ma on mieścić salę projekcyjno-konferencyjną na 180 widzów (wstępnie zakładano 250–300), salę kameralną, a zarazem salę prób scenicznych na 521 osób (wstępnie zakładano 450–500), przestrzeń wystawienniczą, hol z szatniami i dwukondygnacyjny, połączony z holem dwukondygnacyjny parking podziemny na 228 pojazdów (o szacowanej wartości inwestycji 30 mln zł). W kwietniu 2017 zaprezentowano koncepcję tego obiektu. Koszt realizacji inwestycji, szacowany pierwotnie na 80 mln zł, w 2019 określano na 100 mln zł. Inwestycja sfinansowana zostanie po połowie przez miasto i samorząd województwa. Przewiduje się, że nowy, czterokondygnacyjny krąg opery będzie miał 19 m wysokości i posiadał 4,4 tys. m² powierzchni użytkowej. W grudniu 2018 wykonanie dokumentacji projektowej powierzono biuru projektowemu WAPA – Warsztat Architektury Pracownia Autorska Krzysztofa Kozłowskiego z Sopotu, która zaoferowała realizację zlecenia w 12 miesięcy za nieco ponad 2,2 mln zł, plus 167 tys. zł za nadzór autorski. W marcu 2019 przystąpiono do badań gruntu, na którym ma zostać zrealizowana inwestycja. W lutym 2020 znad Brdy usunięto drzewa kolidujące z terenem inwestycji. Pozwolenie na budowę wydano 12 listopada 2019. Prace budowlane miały trwać 28 miesięcy i w myśl pierwotnych założeń miały się zakończyć w październiku 2022 roku, jednakże z powodu trudności finansowych rozpoczęcie inwestycji przełożono. Przetarg na budowę ogłoszono w czerwcu 2022, a jego zwycięzcą za kwotę 117 mln zł 24 listopada 2022 został warszawski Budimex, z którym 12 stycznia 2023 podpisano umowę na realizację inwestycji. Czwarty krąg Opery Nova będzie połączony z pierwszym na poziomie foyer. W 2017 zainstalowano nowoczesne oświetlenie (73 profesjonalne aparaty oświetleniowe), nagłośnienie i sterowanie urządzeniami mechanicznymi sceny. Zainstalowano również system, który zapewni stuprocentowe pokrycie dźwiękiem dużej sali widowiskowej. Cała modernizacja opiewa na ok. 13,5 mln zł. Architektura Budynek z uwagi na rozmiary jest dominantą architektoniczną w centrum miasta. Jest jedną z wielu budowli bydgoskich odbijających swój wizerunek w rzece. Gmach złożony jest z trzech kręgów. Zapewnia on optymalne warunki dla realizacji spektakli operowych, operetkowych, baletowych i musicalowych. Z racji oryginalnego kształtu i położenia nad wodą porównywany jest do Opery w Sydney. Budynek posiada iluminację świetlną, będącą ozdobą nocnej panoramy Bydgoszczy. Krąg pierwszy mieści główną salę widowiskową na 803 osoby, scenę z jej bezpośrednim zapleczem, dwie sale prób – baletu i chóru, magazyny kostiumów oraz (pod widownią dużej sali) salę kameralną na 189 miejsc składanych przy użyciu elektrycznego sterowania. Mieści również pracownie – krawieckie, szewską, fryzjersko-perukarską, modystyczną i plastyczną. Krąg drugi mieści wentylatornię w piwnicy, na parterze klub aktora, salę orkiestry i dużą salę prób baletu, na dwóch kondygnacjach garderoby chóru i baletu oraz na ostatnim piętrze pomieszczenia administracji. Krąg trzeci przeznaczono na Centrum Kongresowe Opery Nova z dwiema salami ze składanymi trybunami, każda na ponad 200 miejsc, co umożliwia organizowanie dużych sympozjów lub konferencji. Tu także znajduje się Dział Promocji i Obsługi Widzów (wejście od ul. Focha) oraz restauracja o powierzchni 925 m kw. Wnętrza Duża sala widowiskowa posiada amfiteatralną widownię na 803 miejsca oraz 6 miejsc dla osób niepełnosprawnych, scenę o dużych rozmiarach (powierzchnia 420 m², szerokość do 22 m, głębokość 25 m), na której zainstalowano urządzenia sceniczne i oświetleniowe (cztery zapadnie, zapadnia orkiestrowa, 46 sztankietów sterowanych komputerowo) oraz scenę obrotową o średnicy 11,80 m. Portal sceny jest wysoki na 9,5 m i szeroki na 18 m. Od widowni odgranicza ją kurtyna stalowa i kurtyna tekstylna, składająca się z 6 warstw, mierząca 10 m wysokości i 21 m szerokości. Sala posiada cenioną akustykę. Na salę prowadzą cztery wejścia z poziomu foyer oraz dwa z antresoli. Sala kameralna nosi imię prof. Felicji Krysiewicz, animatorki życia operowego w Bydgoszczy po II wojnie światowej. Widownia liczy 189 miejsc na trybunach składanych automatycznie oraz 3 miejsca dla osób niepełnosprawnych. Sala wykorzystywana jest do prezentowania spektakli kameralnych, recitali i koncertów oraz projekcji kinowych. Hol główny i foyer – stanowi miejsce pobytu widzów podczas przerw oraz mieści ekspozycje malarskie, rzeźbiarskie, fotograficzne. Kulisy Opery – mieści liczne pracownie, magazyny, sale prób, garderoby, największą w Polsce windę do przewożenia dekoracji i elementów scenografii oraz platformę do podnoszenia samochodów ze sprzętem. Restauracja „Maestra – do końca września 2022 mieściła się w trzecim kręgu Opery; jej wnętrza zdobią zdjęcia ze spektakli Opery Nova oraz kolekcja plakatów Bydgoskich Festiwali Operowych. Otoczenie budynku Otoczenie Opery Nova obejmuje taras widokowy połączony z oddanym do użytku w 2010 bulwarem (plantami nad Brdą) oraz kładką z Wyspą Młyńską, skąd można dojść do Wenecji Bydgoskiej lub Starego Rynku. Z ciągiem bulwarowym, u stóp Opery Nova, graniczy letni amfiteatr z wznoszącą się widownią na 200 osób. Istnieje projekt, który zakłada budowę sceny na pływającym pontonie, stanowiącej jedną płaszczyznę z nabrzeżem. W 2014 funkcję sceny dla muzyków pełnił statek „Jantar”, a jesienią 2015 rozpoczęto budowę stałej, zadaszonej sceny o długości 25 metrów i szerokości 4 metrów. Oparta na żelbetowych filarach scena o regulowanej stosownie do aktualnego stanu wód rzeki wysokości będzie zarazem ogólnodostępnym pomostem widokowym. 19 kwietnia 2013 przed budynkiem opery odsłonięto figurę „Łuczniczka Nova”. Opis skopiowano z wikipedi.