Pierwsze stawy rybne w majątku falenckim powstały w 1784. Wówczas zasilane były wodą z Mrowy (Utraty). Intensywna akwakultura rozpoczęła się około 1839, gdy Falenty należały do Jana Spiskiego. Po II wojnie światowej stawy znacjonalizowano, przekazując ośrodkowi szkolenia rolniczego. W 1964 stały się własnością Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych, przekształconego później w Instytut Technologiczno-Przyrodniczy.

Na początku XXI w. kompleks składał się z 13 zbiorników. Najbardziej wysunięty na południe jest Staw Spiski (5,61 ha), kolejne to Falencki (17,11 ha), Parkowy Górny (4,54 ha), Parkowy Dolny (1,98 ha), Przydrożny (4,13 ha), Ósemka (4,69 ha), Przesadka A (1,62 ha) i B (1,48 ha), Rozgrodzony (6,69 ha), Raszyński (21,18 ha), Ukryty (2,54 ha), Przepływowy (1,71 ha) i najbardziej na północny zachód – Staw Puchalski (20,89 ha). Ponadto są drobniejsze zbiorniki – zimochowy, stawy kieszeniowe i osadniki. Ograniczona groblami powierzchnia to 110 ha, z czego ok. 94 ha znajduje się pod wodą. Pojemność retencyjna przy maksymalnym piętrzeniu wynosi 945 000 m³.

W najbardziej wysuniętej na południe części otuliny, przy granicy z Laszczkami, znajduje się źródło uznane za pomnik przyrody. Źródlisko zasila dwa bezimienne cieki określane jako zachodni (A) o długości 4,9 km i wschodni (B) o długości 3,6 km. Cieki te odbierają dodatkowo wodę z krótkich rowów melioracyjnych, które częściowo drenują okolice, a częściowo zbierają wodę z kolejnych źródeł. Woda z nich zasila większość stawów. Pobierana jest też woda z rowów ujęciowych Raszynki, głównie latem, gdy wzrasta zapotrzebowanie na jej dodatkowe źródło, oraz woda infiltrująca z jej spiętrzenia, a stawy Puchalski i Spiski mają dodatkowo własne źródła. Woda jest przepompowywana między stawami, przesiąka przez groble i może być w razie potrzeby przepompowywana w obie strony rowów łączących stawy. System rozrządu wody buduje kilkadziesiąt urządzeń hydrotechnicznych (mnichy, pompownie, zastawki).

Wody gruntowe są ściśle powiązane z wodami powierzchniowymi tego rejonu. Występują od głębokości 1–3 m, a ich poziom jest zmienny i uzależniony od poziomu lustra wody, opadając po jej spuszczeniu wody ze stawów.

Stawy są co jakiś czas odmulane. Ich osady denne nie są skażone zanieczyszczeniami chemicznymi.


Groble i okolice oraz wyspy porośnięte są olszami czarnymi, jesionami i wiązami polnymi. Tworzą one olsy i łęgi. Ponadto rosną tam klony zwyczajne, topole białe, dęby szypułkowe, jarzębiny i lipy drobnolistne. Stawy okalają zwarte szuwary: szerokopałkowy, mozgowy, kosaćcowy i trzcinowy. W stawach rosną gatunki takie jak rdestnica grzebieniasta czy rzęsa drobna. Nad stawami znajdują się też łąki łęgowe z kaczeńcami, skrzypem błotny, ostrożniem warzywnym i błotny, firletką poszarpaną, wiązówką błotną i sitowiem leśnym. Na łąkach znajduje się stanowisko storczyka plamistego.

Niektóre z drzew rosnących w granicach rezerwatu lub jego otulinie to pomniki przyrody. Wzdłuż alei Hrabskiej rośnie aleja jesionowa. W czasie powoływania pomnika (w 2009) tworzyło ją 88 osobników o obwodzie pnia od ok. 140 cm do ok. 300 cm. Kilkanaście lat później zostało ich 65. Liczyły wówczas ok. 150 lat. Poza tym pojedyncze drzewa uznane za pomniki przyrody to: klon zwyczajny o wysokości 22 m i pierśnicy 127 cm, topola biała o wysokości 26 m i pierśnicy 127 cm, wierzba biała o wysokości 16 m i pierśnicy 246 cm, dąb szypułkowy o wysokości 23 m i pierśnicy 149 cm.

W obrębie rezerwatu znajdują się stawy rybne stanowiące lęgowiska i żerowiska ok. 100 gatunków ptaków wodno-błotnych (dane z pierwszych dekad XXI w.) Są to m.in.:

perkoz dwuczuby
perkoz rdzawoszyi
zausznik
perkozek
łabędź niemy
łyska
trzciniak
oraz tworzące kolonie lęgowe:

mewa śmieszka
kormoran czarny
czapla siwa.
Dodatkowe 50 gatunków pojawia się tu okresowo, np. w okresie przelotów, np.

gęgawa
głowienka
kaczka krzyżówka
błotniak stawowy
zimorodek
brodziec piskliwy
brodziec samotny
kwokacz
krwawodziób
rybołów
bielik
mewa czarnogłowa
rycyk
remiz
dzięcioł białoszyi.
Wyjątkowo pojawiają się zalatujące osobniki gatunków takich jak pelikan różowy, kilkukrotnie obserwowane w XX i XXI w

W ostatnich latach XX w. najliczniejszymi gatunkami ptaków na Stawach Raszyńskich była śmieszka i krzyżówka. W porównaniu z okresem z początku istnienia rezerwatu liczebność śmieszki spadła, a wzrosła liczebność perkozka, zausznika, czajki i czapli siwej. Zmiany te odpowiadają zasadniczym trendom liczebności tych gatunków w Polsce. Niektóre rzadsze gatunki występujące wcześniej przestały być notowane i odwrotnie, ale ogólny skład awifauny pozostał podobny. W XXI w. nastąpił wzrost udziału ptaków rybożernych. W okresie letnim ¾ ptaków to ptaki roślinożerne, kilkanaście rybożerne, a ok. 10% owadożerne i bentofagiczne.

W rezerwacie występuje około 20 gatunków ważek, m.in. pałątka pospolita, tężnica wytworna, łątka dzieweczka, świtezianka błyszcząca, pióronóg zwykły, żagnica jesienna, oczobarwnica mniejsza i ważka czteroplama. Na terenie rezerwatu znajduje się jedno z nielicznych polskich stanowisk chrząszcza Mordellaria aurofasciata.

Stawy rybne na początku XXI w. były ekstensywnie użytkowane przez instytut w sposób umożliwiający dobrostan ptaków. Zimą była spuszczana z nich woda. Rośliny były wykaszane. Dopuszczona jest turystyka. Wszystkie stawy mają charakter stawów karpiowych. Pełnią funkcje stawów narybkowych, kroczkowych lub towarowych oraz przesadek i zimochowów. Wprowadzenie ochrony rezerwatowej spowodowało wzrost populacji ptaków rybożernych, co spowodowało zmianę sposobu hodowli ryb, m.in. rezygnację z naturalnego tarła i hodowli narybku i kroczka jako najczęściej wyjadanej fazy rozwojowej ryb. Mimo to w latach 2010 i 2011 76% materiału zarybieniowego zostało zjedzone przez ptaki, co, obniżając rentowność akwakultury, stworzyło ryzyko jej zaniechania. Konflikt interesów ochronnych i rybackich wzrósł szczególnie po powstaniu kolonii lęgowej kormoranów w 2007 na wyspie Stawu Falenckiego. W związku z tym w 2011 Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska Michał Kiełsznia wydał zgodę na zniesienie niektórych rygorów ochrony wobec tego gatunku na terenie rezerwatu, łącznie z zakazem płoszenia i zabijania. Na skutek działań zwalczających kormorany w 2012 straty materiału zarybieniowego wyniosły ok. 59%, czyli powróciły do poziomu sprzed istnienia kolonii. W 2018 w związku z kłopotami finansowymi ITP zaprzestał gospodarki rybackiej, w tym zarybiania stawów.

W lądowej części rezerwatu i jego otulinie na początku trzeciej dekady XXI w. znajdowały się grunty orne i łąki – od łęgowych, przez łęgi zgrądowiałe do grądowych.


Ze względu na bliskość Warszawy Stawy Raszyńskie są jedną z jej atrakcji turystycznych. Rezerwat jest udostępniony do zwiedzania na wyznaczonym szlaku. W drugiej dekadzie XXI w. znajdowały się na nim trzy wieże widokowe przy stawach: Falenckim, Raszyńskim i Parkowym Górnym.

W rezerwacie znajduje się głaz upamiętniający bitwę pod Raszynem oraz tablica Tchorka upamiętniająca rozstrzelanych w okolicy więźniów Pawiaka. Na grobli falenckiej znajduje się barokowa statua Boga Ojca.






Opis skopiowano z wikipedi.
fot. HGolaszewska, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons