Z Rynku wybiegają ulice Wolność (w kierunku północnym), Krakowska (w kierunku południowym), Szpitalna i Żytnia (w kierunku zachodnim) oraz Grodzka, Rwańska i Szewska (w kierunku wschodnim).


Wytyczenie radomskiego Rynku związane jest z panowaniem Kazimierza Wielkiego. W związku ze zniszczeniem Starego Radomia, prawdopodobnie podczas jednego z najazdów litewskich, władca ten dokonał w 1350 lub 1351 roku lokacji Nowego Radomia na prawie magdeburskim. Nowy ośrodek otrzymał regularne rozplanowanie odpowiadające programowi miasta średniowiecznego, z centralnie usytuowanym Rynkiem. Z każdego narożnika placu wychodziły dwie prostopadłe ulice. Na przełomie XIV/XV w. przez środek wschodniej pierzei Rynku poprowadzono ulicę Rwańską. Również w XIV w. wybudowano w zachodniej części rynku gotycki ratusz.

Początkowo zabudowa otaczająca plac była drewniana, zaś pierwsze domy murowane wystawiono już na przełomie XV i XVI w. (elementy gotyckich piwnic odkryto w przyziemiach domów Gąski i Esterki, usytuowanych w północnej pierzei Rynku). W tym samym czasie miasto otrzymało przywilej zezwalający na organizowanie w Radomiu jednego targu cotygodniowego oraz trzech dorocznych jarmarków – w dni św. Piotra i Pawła, św. Mikołaja i św. Michała. W II połowie XV w. radomski Rynek był scenerią wielu istotnych dla historii Polski wydarzeń, m.in. w 1489 roku wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Johann von Tieffen złożył królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi hołd lenny. W 1567 roku w domach usytuowanych w Rynku mieszkało 40 osób. Zabudowa nie zmieniła charakteru aż do 1628 roku, kiedy to miasto nawiedził pożar. Mimo zniszczeń miasto odbudowało się stosunkowo szybko.

O typie zabudowy dominującym w Rynku w tamtym okresie dają wyobrażenie tzw. domy Gąski i Esterki – średniowiecze budynki mieszkalne, przebudowane w stylu barokowym w XVII wieku. Domy Gąski i Esterki to jedyne budynki usytuowane w Rynku, które przetrwały pożar i zniszczenie miasta w czasie Potopu szwedzkiego. Po Potopie miasto pogrążyło się w kryzysie. Jedyną większą budowlą Rynku pochodzącą z XVIII w. jest gmach kolegium Pijarów, usytuowany w południowej pierzei Rynku. Z tego stulecia pochodzą również kamienice pod nr 7 i 8. W 1790 roku przeprowadzono remont Starego Ratusza.

W pierwszych latach po III rozbiorze, kiedy to miasto znalazło się w zaborze austriackim, Rynek, podobnie jak i reszta miasta, był zdewastowany. Na głównym placu co prawda wciąż stał gotycko-renesansowy Ratusz, opodal którego stała studnia kryta gontowym, cebulastym hełmem, ale zabudowa mieszkalna ze względu na wiek i materiał (głównie drewniana) znajdowała się w bardzo złym stanie technicznym. Mimo że w czasach Księstwa Warszawskiego Radom był siedzibą władz departamentu, wygląd Rynku nie uległ większym zmianom. Zabudowa Rynku przeżyła rewolucję w okresie panowania rosyjskiego. W 1818 roku rozebrano stary Ratusz. W latach 1818–1820, już w okresie Królestwa Kongresowego, dokończono budowę gmachu Pijarów.

Wszystkie domy mieszkalne usytuowane wokół Rynku (oprócz domów Gąski i Esterki oraz kamienic pod nr 7 i 8) pochodzą z XIX w. Najciekawszym z nich jest wybudowany w latach 1824–1825 klasycystyczny pałac Andrzeja Deskura. W latach 1845–1848 wzniesiono według projektu Henryka Marconiego nowy budynek ratusza. Pod nowy gmach przeznaczono trzy parcele usytuowane w północnej pierzei Rynku, zajęte wcześniej przez drewniane budynki mieszkalne. Do nowego ratusza przylega budynek odwachu z 1819. Momentem przełomowym w historii Rynku było przyjęcie w 1822 roku planu regulacji miasta. Wytyczony wówczas wschodni kierunek rozwoju Radomia pozostawał aktualny przez ponad 150 lat i trwale przesunął centrum miasta w rejon dzisiejszego placu Konstytucji 3 Maja.


Zabudowa radomskiego Rynku ukształtowała się głównie w XIX w. Wyjątek stanowi pięć obiektów wzniesionych w XVIII w. i wcześniej. Najważniejsze obiekty:

nr 1 – gmach Ratusza. Neorenesansowy budynek wzniesiony latach 1845–1848, według projektu Henryka Marconiego. Do nowego ratusza przylega budynek odwachu z 1819.
nr 4 – Dom Esterki. Barokowy dom z przełomu XVI i XVII wieku usytuowany w południowej pierzei Rynku. Zniszczony w czasie okupacji niemieckiej, odbudowany w latach 1954–1956.
nr 5 – Dom Gąski. Barokowy dom z przełomu XVI i XVII wieku usytuowany w południowej pierzei Rynku. Według tradycji w 1656 mieszkał w nim król Szwecji, Karol X Gustaw (w czasie pobytu w Radomiu nie mógł zająć zamku królewskiego, spalonego wcześniej przez wojska szwedzkie). W budynku mieściła się pod koniec XVIII wieku jedna z pierwszych w mieście aptek należąca do Christiana Valentino.
nr 11 – Kolegium i kościół oo. pijarów. Gmach usytuowany przy Rynku wznoszono etapami w latach 1737 – 1756 według projektu Antonia Solariego, nadwornego architekta królów z dynastii saskiej. Niedokończony budynek uzupełniono w latach 1818 – 1820 klasycystyczną fasadą od strony Rynku. W latach 1824 – 1825 wzniesiono murowany kościół pw. św. Jana Kantego. Obecnie siedziba Muzeum im. Jacka Malczewskiego.
nr 14 - pałac Deskurów - budynek wzniesiony w latach 1824-1825 dla Andrzeja Deskura.


Centralne miejsce Rynku zajmuje Pomnik Czynu Legionów, odsłonięty w 1930 w obecności marszałka Józefa Piłsudskiego. Pomnik został usunięty przez hitlerowców w kwietniu 1940 roku, a w jego miejscu zbudowano basen przeciwpożarowy. W 1998 roku pomnik zrekonstruowano.





Opis skopiowano z wikipedii.
fot.Witia, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons