Więcej:
http://katedraplock.pl/
Autor
Opis
Jedna z pięciu najstarszych katedr w Polsce i najcenniejszy zabytek Płocka.
Położona na wznoszącym się 60 m nad Wisłą na Wzgórzu Tumskim, miejsce pochówku władców Polski.
W 1130 na miejscu pierwszej, zburzonej katedry, którą wzniósł zapewne Bolesław Śmiały lub jego brat Władysław Herman, biskup płocki Aleksander z Malonne przystąpił do budowy nowej, okazałej świątyni. Została ona konsekrowana w 1144. Została ona wzniesiona ze starannie opracowanych ciosów granitowych (ciosy licowe były kwadratowe lub prostokątne o wymiarach: w warstwie niższej do 36 cm długości i do 21 cm wysokości, oraz w warstwie wyższej do 65 cm długości i do 32 cm wysokości). Była to trójnawowa, zapewne dwuchórowa bazylika z transeptem i prezbiterium zakończonym apsydą. Chór zachodni flankowały dwie wieże. Schematyczny obraz romańskiej katedry znajduje się na pieczęci katedry z 1289.
W trakcie przebudowy katedry w 1901 odnaleziono oryginalne głowice romańskie i wmurowano je w ściany przylegającego do katedry Muzeum Diecezjalnego. Podczas badań archeologicznych w roku 1980 odsłonięto fundament wschodniej apsydy.
Do katedry płockiej przeznaczone były dwuskrzydłowe drzwi z brązu, zwane drzwiami płockimi. Zostały one odlane w Magdeburgu w latach 1152–1156. W niewyjaśnionych do dziś okolicznościach znalazły się one w Nowogrodzie Wielkim i tam do dziś zdobią sobór św. Zofii.
Burzliwy w Polsce XIII w. dał się we znaki katedrze płockiej. W 1233 została ona zniszczona przez pożar, w 1243 została zniszczona przez Prusów, a w latach 1288–1289 Litwinów. Ogromne zniszczenia domagały się prac zabezpieczających i renowacyjnych. Największą zmianą była dobudowa gotyckich wież zachodnich. Powstały one najpóźniej na przełomie XIII i XIV w. Stare zapiski z archiwum katedry informują, iż w tym czasie w ich przyziemnej części były dwie kaplice wieżowe.
Prace remontowe w tym czasie były jednak prowadzone wyłącznie dorywczo i zniszczenie świątyni postępowało. Kazimierz Wielki nakazał, aby kościół został gruntownie odnowiony po jego śmierci, czego jednak nie uczyniono. Spowodowało to dalszą dewastację katedry. Nadal prowadzono prowizoryczne naprawy. Dopiero w 1442 pokryto katedrę nową dachówką i dokonano jej gruntownego remontu, który jednak okazał się nietrwały, gdyż w 1492 dzwony katedralne, z obawy przed zawaleniem się wież, zostały przeniesione do wieży zegarowej pobliskiego zamku.
W 1530 groźny pożar spowodował zawalenie się lewej nawy kościoła wraz ze sklepieniem, oraz stropu prezbiterium. W 1531 bp Andrzej Krzycki postanowił wznieść nową świątynię. W latach 1531–1534 zbudowano od fundamentów trójnawową orientowaną bazylikę katedralną o nowym obliczu renesansowym z kopułą. Do budowy ścian użyto częściowo granitowych ciosów pochodzących z romańskiej katedry. Prace wykończeniowe trwały jeszcze potem przez kilkanaście lat. Dokonano również koniecznych napraw i uzupełnień. Zachowano dawną strukturę przestrzenną bazyliki z transeptem, ale uzupełniono ją nowymi elementami i formami włoskiego odrodzenia. Nie wzniesiono przewidzianej w umowie wieży-dzwonnicy. Autorami byli włoscy budowniczowie pracujący przedtem dla króla Zygmunta na Wawelu – Bernardinus de Gianottis, Giovanni Cini ze Sieny i Filip z Fiesole.
Tymczasem nim zakończono te zasadnicze prace architektoniczne, niespodziewanie ukazały się nowe pęknięcia w sklepieniach. Częste zmiany na urzędzie biskupa płockiego powodowały, iż żaden z następców bp. Krzyckiego nie zdołał w pełni poświęcić się dalszemu remontowi. Uczynił to dopiero bp Andrzej Noskowski. Za jego rządów dokonano koniecznych napraw i uzupełnień, oraz doprowadzono do końca zasadniczą budowę płockiej świątyni renesansowej. Rozbudowano znacznie prezbiterium oraz dostawiono dwie zachodnie wieże z przedsionkiem i emporą muzyczną między nimi. Pracami kierował Jan Baptysta z Wenecji.
Czarną plamą w renesansowej przebudowie katedry jest zatracenie wszystkich przedrenesansowych grobowców i epitafiów.
Dzięki bp. Michałowi Jerzemu Poniatowskiemu w latach 1784–1787 dokonano kolejnej przebudowy katedry. Najbardziej zagrożoną runięciem fasadę obudowano, zgodnie z założeniami klasycyzmu, grubymi murami, przyozdobionymi ciężką attyką z gzymsami, wspartą sześcioma jońskimi kolumnami. Taki wygląd fasady raził ówczesnych krytyków swym niezharmonizowaniem z pozostałą częścią kościoła. W tym samym czasie dokonano gruntownej renowacji będącej w złym stanie technicznym katedry i wykończono dwie nowe kaplice w świątyni – Najświętszego Sakramentu i św. Zygmunta.
W 1900 okazało się, że stan katedry jest fatalny i niebezpieczny dla wiernych. Przy rozbiórce niektórych elementów ujawniły się pęknięcia aż do fundamentów. Kapituła zdecydowała się wówczas na gruntowny remont katedry, oraz odtworzenie wyglądu świątyni renesansowej. Projekt przebudowy zlecono Stefanowi Szyllerowi.
Restauracja polegała najpierw na odbudowaniu od zewnątrz dolnych partii starych murów i na zbudowaniu bocznych ścian z nowych ciosów granitowych. Górne ściany odbudowano z nowej cegły, której w tym celu wypalono milion sztuk. Najdelikatniejszą sprawą było dobudowanie zniszczonych już w XV w. wież. Zębate grzebienie szczytów nieco uzupełniono, wyprostowano i zakotwiczono. Wzniesiono nową kopułę zwieńczoną kamienną latarnią. W celu upamiętnienia najważniejszych prac architektonicznych związanych z katedrą od chwili jej powstania Zygmunt Langman wykonał w piaskowcu cztery tablice herbowe najbardziej zasłużonych dla katedry biskupów. Umieszczono je w blendach arkadowych szczytu fasady. W portalu wmurowano płaskorzeźbę przedstawiającą ofiarowanie katedry płockiej Matce Bożej.
W 1903 po trzech latach prac, 8 listopada biskup płocki Jerzy Szembek dokonał rekonsekracji katedry. Natomiast w latach 1904–1916 powstała polichromia autorstwa Władysława Drapiewskiego.
1 lipca 1910 papież Pius X obdarzył katedrę tytułem bazyliki mniejszej, pisząc o tym w specjalnym liście:
Starożytnością swoją celuje nad wszystkimi kościołami katedralnymi w Polsce pod panowaniem rosyjskim. Odznacza się architekturą, malowidłami ściennymi i witrażami; niemniej sławią ją niezliczone pomniki sztuki dawnej. Tam dwaj królowie pochowani oczekują w pokoju na zmartwychwstanie, świetny ich sarkofag tenże kościół zdobi. Posiada też znakomite relikwie świętych, a głowę św. Zygmunta, króla burgundzkiego, od dawna przechowuje ze czcią religijną. Skarbiec obfituje w godne podziwu naczynia święte i w drogocenne aparaty. Przy kościele jest muzeum, które szczyci się posiadaniem sławnych okazów wszelkiego rodzaju sztuki.
Obecny wygląd zewnętrzny katedry pochodzi z czasów ostatniej przebudowy w latach 1901–1903. Główne wejście do bazyliki znajduje się od strony zachodniej, natomiast prezbiterium położone jest po stronie wschodniej. Jest to trójnawowa bazylika z dwiema wieżami, kopułą, czterema kaplicami bocznymi, dwiema zakrystiami, skarbcem i kapitularzem. Na szczycie, znajdującym się na fasadzie, umieszczono w XX w. cztery tablice z herbami tych biskupów płockich, którzy odegrali największą rolę w budowie i przebudowach płockiej bazyliki: Aleksandra z Malonne, Andrzeja Noskowskiego, Michała Poniatowskiego i Jerzego Szembeka. Poniżej herbów neoromańska rozeta wykonana z piaskowca. Do katedry prowadzi współcześnie wykuty w kamieniu arkadowo-kolumnowy portal. W jego górnej części znajduje się tympanon, przedstawiający scenę ofiarowania Matce Bożej Mazowieckiej, której towarzyszą św. Zygmunt i św. Stanisław Kostka, oraz wykonawcy ostatniej przebudowy katedry z XX w. i przedstawiciele wszystkich stanów. Fasada bazyliki została gruntownie odnowiona w 2004 r.
W 2015 r. przeprowadzono remont elewacji północnej wieży łącznie z pokryciem dachu. W roku 2016 przeprowadzono remont elewacji wieży południowej wraz z pokryciem dachu. Przy tej okazji w kuli na szczycie wieży znaleziono "kapsułę czasu" z okolicznościowym tekstem z 1903 r. spisanym na pergaminie, a dotyczącym remontu katedry w latach 1901-1903. W 2020 r. rozpoczęto wymianę pokrycia dachowego nawy głównej.
Drzwi płockie
Powstały w połowie XII w. w Magdeburgu z przeznaczeniem dla płockiej katedry. Ich fundatorem był biskup Aleksander z Malonne. Wykonano je z brązu, składały się z 26 kwater. Z dotychczasowych badań wynika, że w płockiej bazylice były ok. 250 lat. Od XV w. zdobią sobór św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim (Rosja). Jak do tego doszło – nie wiadomo. Jedna z hipotez mówi o zrabowaniu ich już w XIII w. przez Litwinów, inna twierdzi, że zostały przekazane przez biskupów płockich jako dar dla księcia nowogrodzkiego Szymona Lingwena, brata Władysława Jagiełły. Jeszcze przed II wojną światową liczne polskie autorytety postulowały, aby rząd polski odzyskał bezcenny zabytek. Po wojnie jednak rząd komunistyczny nie był zainteresowany tą sprawą. W efekcie 23 listopada 1981 r. w katedrze umieszczono wierną kopię Drzwi Płockich, którą 28 lutego 1982 r. poświęcił prymas Polski kard. Józef Glemp. Oddzielają one kruchtę od nawy głównej.
Nawa główna
To obok prezbiterium najwyższa część katedry. Znajduje się tam wiele interesujących dzieł. Na pierwszym od prezbiterium filarze nawy głównej umieszczona jest od 1908 r. pseudorenesansowa ambona rzeźbiona w masywnym drewnie według projektu Stefana Szyllera. Wykonana została w Warszawie. Jej piedestał stanowi wiązka sześciu kolumn wraz z wysokim cokołem. Pełna balustrada prowadząca na górę ambony podzielona jest na pięć pól przedstawiających Chrystusa, oraz czterech ewangelistów. Najbardziej okazałą częścią zabytku jest baldachim o kopulastym zwieńczeniu z wieżyczką, otoczoną czterema pełnymi rzeźbami skrzydlatych aniołów, skierowanych w cztery strony świata. Naprzeciw ambony znajduje się reprezentacyjne dzieło Piusa Welońskiego – nagrobek biskupa płockiego Michała Nowodworskiego, siedzącego w stroju pontyfikalnym i nauczającego. Nad tym pomnikiem tablica z 1868 r. ku czci znanego płockiego lekarza Stanisława Siennickiego. Od 1965 r. nieopodal nagrobka bp. Nowodworskiego znajduje się figura św. Antoniego.
Prezbiterium
Jego centralne miejsce stanowi ołtarz główny z 1937 r., wykonany z marmuru, wyłożony kamieniem. To neorenesansowe dzieło arch. Szyllera cechują właściwe proporcje i umiarkowane zdobnictwo. W niszach umieszczono osiem figurek aniołów z brązu, a w zagłębieniu centralnym figurę Chrystusa modlącego się w Ogrójcu. Rzeźby zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. W 2007 nisze uzupełniono figurkami ośmiu świętych związanych z diecezją płocką. Ponad ołtarzem największy witraż katedry przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Po bokach prezbiterium znajdują się drewniane stalle wykonane w latach 1906–1910. Wśród wyposażenia prezbiterium szczególnie wyróżnia się stalla biskupia. Dziełem sztuki snycerskiej jest także tron biskupi (po prawej stronie) z wycyzelowanym herbem kapituły płockiej, zaś arcydziełem fotel tronowy (po lewej stronie) z początku XX wieku.
W 2003 prezbiterium poddano gruntownej restauracji i nieznacznie je przebudowano. Pośrodku ustawiono posoborowy ołtarz wykonany z brązowego marmuru (z tego samego materiału zrobiono lektorium umieszczone przy wejściu do prezbiterium), zaś marmurowa balustrada oddzielająca tę część katedry od nawy głównej przeniesiono do kaplicy św. Zygmunta (w prezbiterium pozostały jedynie niewielkie jej fragmenty). Obok nowego ołtarza stoi zabytkowy, marmurowy kandelabr, w którym w okresie wielkanocnym umieszcza się paschał.
Epitafia
bp. Ignacego Krasickiego (1880 r.)
bp. Kacpra Borowskiego (1885 r.)
Kaplica Królewska
Znajduje się pod północną wieżą bazyliki. W jej podziemiach spoczywają szczątki władców Polski – Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego oraz piętnastu książąt mazowieckich. W średniowieczu dewastowane przez różnych najeźdźców, zostały odnalezione dopiero w 1825 r. i staraniem bp. Prażmowskiego złożone w obecnym miejscu w sarkofagu z czarnego marmuru wykonanym według projektu Zygmunta Vogla. Umieszczono na nim napis:
Władcy i dziedzice ziem: krakowskiej, sandomierskiej, śląskiej, wielkopolskiej, mazowieckiej, dobrzyńskiej, michałowskiej, łęczyckiej i Pomorza.
Na przodzie sarkofagu znajduje się orzeł z alabastru (wzorzec dla orła kościuszkowskiego), a na jego płycie złote insygnia królewskie.
Kaplicę tę nazywano dawniej głogowianą z powodu wzniesionego tu w 1580 r. w stylu późnorenesansowym epitafium humanisty, prałata Pawła Głogowskiego. Po przeciwnej stronie tablicy stoi barokowy ołtarz z czarnego marmuru przeniesiony tu w 1783 r. z kaplicy Najświętszego Sakramentu. Znajduje się tu obraz św. Kazimierza Jagiellończyka pędzla Władysława Drapiewskiego. W górnej kondygnacji ołtarza umieszczono starszą płaskorzeźbę Ostatniej Wieczerzy. Kaplica oddzielona jest od nawy bocznej neorenesansową kratą kutą w żelazie wykonaną w 1913 r. według projektu Stefana Szyllera.
W latach 2016-2017 prowadzono konserwację wnętrza kaplicy królewskiej wraz z epitafium Pawła Głogowskiego.
Lista pochowanych w Kaplicy Królewskiej:
Władysław I Herman (zm. 1102)
Bolesław III Krzywousty (zm. 1138)
Bolesław IV Kędzierzawy (zm. 1173)
Leszek Bolesławowic (zm. 1186)
Konrad I Mazowiecki (zm. 1247)
Bolesław II Płocki (zm. 1313)
Kazimierz I Warszawski (zm. 1355)
Siemowit III Starszy (zm. 1381)
Henryk Płocki (zm. 1393)
Siemowit IV Młodszy (zm. 1426)
Kazimierz II Mazowiecki (zm. 1442)
Władysław I Mazowiecki (zm. 1455)
Władysław II Mazowiecki (zm. 1462)
Siemowit VI Mazowiecki (zm. 1463)
Janusz II Mazowiecki (zm. 1495)
Ołtarz św. Stanisława Szczepanowskiego
Pochodzi z 1931 r. Jego projektantem jest Władysław Drapiewski. Wykonany w kieleckim marmurze techniką mozaikową; otaczają go w niszach skrzydeł bocznych umieszczone dwie alabastrowe stylizowane rzeźby aniołów, wykonane przez zakłady kamieniarskie Żurawno pod Lwowem.
Ołtarz Serca Jezusowego
Znajdujące się w nim figury Chrystusa oraz św. Dominika i św. Małgorzaty Marii Alacoque zostały wyrzeźbione w 1913 r. z marmuru kararyjskiego i umieszczone na tle nastawy z innych wielobarwnych marmurów. W tympanonie frontonu umieszczono wykonaną w Wenecji mozaikę – wierną kopię słynnej mozaiki Dobrego Pasterza z V wieku znajdującą się w Rawennie.
Kaplica Najświętszego Sakramentu
Jej centralne miejsce zajmuje ołtarz z tabernakulum ufundowany w 1900 r. przez bp. Michała Nowodworskiego. Jego projektantem był Józef Dziekoński. Został on wykonany z różnobarwnych marmurów i złoconego brązu w stylu neorenesansowym. Nad ołtarzem znajduje się witraż przedstawiający Serce Jezusa.
Na prawej ścianie kaplicy umieszczone jest epitafium biskupa Franciszka Pawłowskiego, zaś po lewej stronie tablica ku czci bł. Leona Wetmańskiego – biskupa pomocniczego diecezji płockiej zamordowanego w Soldau (KL) w Działdowie w 1941 r., beatyfikowanego w 1999 r. Kaplica oddzielona jest od transeptu marmurową balustradą.
Od tej części bazyliki Władysław Drapiewski rozpoczął malowanie polichromii katedry. W środku sklepienia kaplicy umieścił Chrystusa adorowanego przez aniołów, oraz symbole eucharystyczne. Na ścianach, po obu stronach przedstawił procesję aniołów.
W latach 2005–2007 miała miejsce gruntowna restauracja kaplicy. Właściwe prace (renowacja posadzki, ołtarza, zabytkowych tablic epitafijnych) trwały przez dwa lata. Ostatnim etapem prac było odnowienie polichromii tej części katedry.
Nagrobki i epitafia
małżonków Kaleckich (1568)
kanoników Mikołaja i Jana Cząbskich (1613)
biskupa Jakuba Buczackiego (1549)
kanonika Bartłomieja Niszczyckiego (1555)
biskupa Tadeusza Pawła Zakrzewskiego (koniec XX w.)
Witraże
św. Andrzeja Boboli
św. Piusa X
św. Jadwigi Królowej
Wszystkie pochodzą z 1960
Transept (nawa poprzeczna)
Ołtarz Matki Bożej Mazowieckiej, patronki katedry Umieszczony jest na lewym filarze przy wejściu do prezbiterium, wykonany z czarnego, brunatnego i białego marmuru w 1634. Znajduje się w nim czczona przez wiernych figura Matki Bożej Mazowieckiej, patronki katedry wykonana w białym marmurze. Dawniej ten ołtarz nazywano kapłańskim, gdyż duchowni mieli szczególny obowiązek czczenia Maryi. Ołtarz został gruntownie odnowiony w 2007.
Ołtarz Ukrzyżowania Umieszczony jest na prawym filarze przy wejściu do prezbiterium. To najstarszy zachowany ołtarz katedry, wzniesiony w 1600 r. z zestawionego kontrastowo marmuru z alabastrem. W jego górnej kondygnacji znajduje się popiersie św. Ignacego Loyoli, zaś centrum stanowią figury Jezusa Ukrzyżowanego oraz Matki Bożej i św. Jana. Warto dodać, że do 1781 w ołtarzu przechowywany był Najświętszy Sakrament. Ołtarz został gruntownie odnowiony w 2008.
Nagrobki
biskupa Jakuba Cieleckiego (1627)
wojewody płockiego Stanisława Krasińskiego (1617)
Południowa nawa boczna
Kaplica św. Rodziny (również: kaplica Sierpskich) Znajduje się pod południową wieżą. Naprzeciw wejścia dwukondygnacyjny, renesansowy pomnik z marmuru, gdzie pochowani są wojewoda płocki Andrzej Sieprski wraz z małżonką. Po prawej stronie XVIII-wieczny ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP, wykonany z wielobarwnego marmuru, przeniesiony tu po ostatniej przebudowie katedry z kaplicy św. Zygmunta. W dolnej części nastawy ołtarzowej umieszczono obraz przedstawiający św. Rodzinę, zaś w północnej kondygnacji popiersie św. Waleriana. Kaplica oddzielona jest od nawy bocznej neorenesansową kratą. Obok kaplicy znajduje się tablica z nazwiskami 137 kapłanów diecezji płockiej, którzy zginęli w czasie II wojny światowej. Konserwację wnętrza kaplicy przeprowadzono w latach 2018-2019.
Ołtarz św. Teresy od Dzieciątka Jezus Wykonany w 1930 w Łodzi. Sama płaskorzeźba świętej pochodzi zaś z Włoch.
Ołtarz św. Stanisława Kostki
Wykonany w 1909 r. z wielobarwnego marmuru, według projektu Stefana Szyllera. W górnej części znajduje się mozaika patrona ołtarza, poniżej figury Matki Bożej, oraz św. Alojzego i św. Barbary. Ołtarz ten został ufundowany przez młodzież miasta Płocka.
Kaplica św. Zygmunta, patrona Płocka
Jej główną część stanowi ołtarz z wielobarwnego marmuru wykonany w 1913 r. według projektu Stefana Szyllera. Jest to najbardziej skromny ołtarz bazyliki. Nad nim umieszczono wykonany w 1956 r. witraż św. Zygmunta. Kaplica ta została zniszczona podczas bombardowania katedry we wrześniu 1939.
Na ścianach bliżej wejścia widnieją dwie rzeźby nagrobne: biskupa Konstantego Plejewskiego, zm. w 1838 r., oraz bł. Antoniego Juliana Nowowiejskiego – męczennika z Działdowa, beatyfikowanego w 1999 r. Jednak w tym drugim przypadku to tylko pomnik symboliczny, ciała abp. Nowowiejskiego nigdy nie odnaleziono. W kaplicy znajduje się barokowa, XVIII-wieczna chrzcielnica z czarnego marmuru na dwustopniowej podstawie. Ponadto nieopodal wejścia znajduje się obraz Jana Pawła II. Od 2003 r. kaplica oddzielona jest od pozostałej części katedry marmurową balustradą, przeniesioną tu z prezbiterium.
W latach 2016 oraz 2019–2020 przeprowadzono konserwację wnętrza kaplicy.
Nagrobki i epitafia
kanonika Stanisława Dunin-Wolskiego (1602)
biskupa Piotra Dunina Wolskiego (koniec XVI w.)
biskupa Stanisława Łubieńskiego (1640)
kanonika Pawła Potrykowskiego (XVII w.)
biskupa Teodora Machczyńskiego (XVIII w.)
biskupa Bogdana Mariana Sikorskiego (koniec XX w.)
druha Wacława Milke (2009)
Witraże:
św. Józefa Robotnika
św. Wojciecha
św. Jacka Odrowąża
Wszystkie witraże pochodzą z 1960.
Polichromia
Wykonana na początku XX w. przez Władysława Drapiewskiego, jeden z najciekawszych elementów katedry. Obrazy zajmujące wszystkie ściany katedry przestawiają m.in. sceny biblijne, czy wizerunki Maryi z Litanii Loretańskiej.
W 2003 polichromia nawy bocznej została zdewastowana przez wandali, którzy namalowali na niej sprayem krzyże satanistyczne. Mimo początkowych obaw zostały bez naruszania oryginalnych malowideł usunięte w 2004. Ciekawym elementem polichromii są herby prawie wszystkich biskupów płockich od bp. Marka do abp. Stanisława Wielgusa. Jednakże herb abp. Wielgusa jest ostatnim jaki zmieścił się w przeznaczonym do tego miejscu w nawach bocznych. Do tej pory nie został namalowany herb jego następcy – bp. Piotra Libery.
Organy
Zbudowane w 1907 przez firmę Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą dla kościoła w Żarach. Po wojnie, na początku lat 50. XX w., wyjęte z nieczynnego kościoła poewangelickiego i przewiezione do Płocka, gdzie organmistrz Dominik Biernacki zainstalował je, rekonstruując liczne brakujące elementy. Płocki instrument dysponuje 4 manuałami i klawiaturą nożną (pedałem). Organy te należą do największych i najciekawszych w kraju. Posiadają trakturę pneumatyczną, 66 głosów (około 4300 piszczałek, najmniejsza 10 mm, a największa 6 m), wbudowane dzwony rurowe oraz dobudowany w latach 70. 7-głosowy pozytyw, którego 638 piszczałek rozmieszczono w kopule katedry. Użycie tego pozytywu (naukowo nazywanego z niemiecka Fernwerkiem) pozwala na uzyskanie efektu daleko grających organów, słyszalnych jakby z niebiańskiej dali. Wybrane przez Sauera głosy o pięknym, romantycznym tembrze pozwalają na zastosowanie wiele różnych kombinacji brzmieniowych. Jest to instrument reprezentujący sobą romantyczny nurt w budownictwie organowym i jest jednym z najlepszych jego przykładów. Co roku w maju i czerwcu w katedrze odbywa się Płocki Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej, podczas którego występują artyści z kraju i z zagranicy.
Skarbiec Katedralny
Znajduje się nad północną zakrystią. W okresie od XIII w., aż do końca I Rzeczypospolitej wieku należał do najbogatszych w Polsce. Obecnie większość jego zbiorów przeniesiono do pobliskiego Muzeum Diecezjalnego.
Najcenniejsze eksponaty:
Kielich z pateną fundacji Konrada mazowieckiego (XIII w.)
Relikwiarz hermowy św. Zygmunta fundacji Kazimierza Wielkiego (XIV w.). Zawiera czaszkę świętego. Na hermę wykonaną ze srebrnej blachy nałożono w XVII w. (złotnik Stanisław Zemelka z Płocka) złotą koronę z XIII wieku, zapewne ofiarowaną niegdyś katedrze przez któregoś z władców. Jest to bodaj najstarsza z zachowanych koron polskich. Wiązana bywa z Konradem mazowieckim lub którymś z książąt krakowskich przez analogię do złotego krzyża, wykonanego z dwóch podobnych, choć skromniejszych diademów, przechowywanego w skarbcu katedralnym w Krakowie.
Osobny artykuł: Diadem płocki.
Puszka czerwińska, składająca się z pięciu części pochodzących z różnych wieków.
Ołtarz polowy Konstancji Austriaczki.
Dzwony
Pojawiły się w wieżach katedry w XV w. Ufundował je biskup płocki Kazimierz. Ze względu na pogarszający się stan techniczny wież, w 1492 dzwony przeniesiono do Baszty Wysokiej zamku płockiego. W XVIII w. było już sześć dzwonów o imionach: św. Zygmunt, Niedzielnik, Biskup Jakub, Św. Jan, Za konających, oraz nieużyteczny dzwon bez serca. W czasie I wojny światowej Niemcy dzwony zarekwirowali i przetopili. Po wojnie zostały odtworzone i w 1922 poświęcono pięć nowych dzwonów św. Zygmunt, św. Wojciech, św. Stanisław Kostka, Maryja i św. Antoni. Wszystkie one zostały zrabowane w 1941. Po zakończeniu okupacji w 1948 zamówiono nowy dzwon św. Stanisław Szczepanowski Męczennik.
Z inicjatywy biskupa płockiego Zygmunta Kamińskiego w 1995 wykonano i zamontowano trzy nowe dzwony: św. Jakub Apostoł, św. Stanisław Kostka i bł. Siostra Faustyna. Są one napędzane elektrycznie i sterowane elektronicznie.
Przy płockiej katedrze kapituła wykształciła się na przełomie XI i XII w. W połowie XII w. składała się ona już z sześciu godności: prepozyta, scholastyka, kustosza, dziekana, archidiakona, kantora, oraz osiemnastu kanoników gremialnych.
Od początku XIII w. do godności prałackich przybyły jeszcze urzędy: kanclerza, archidiakona dobrzyńskiego i archidiakona pułtuskiego. Liczba kanonikatów w ciągu wieków wzrastała i w połowie XVIII stulecia wynosiła już dwadzieścia siedem osób. Za rządów diecezją płocką biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego w drugiej połowie XVIII w. nastąpiła częściowa redukcja niektórych godności. W jej wyniku pozostały w kapitule katedralnej w Płocku cztery urzędy, tzw. prałatury: prepozyta, archidiakona płockiego, archidiakona pułtuskiego, kustosza, a liczba kanoników gremialnych została zmniejszona do ośmiu. Taki stan utrzymał się do chwili obecnej z tym, że w 1903 r. nastąpiła zmiana nazwy prałatur na: prepozyta, archidiakona, dziekana i scholastyka.
Obecny skład kapituły katedralnej płockiej:
bp Mirosław Milewski – prepozyt
ks. inf. Marek Smogorzewski – prałat archidiakon
ks. prał. Kazimierz Ziółkowski – prałat dziekan
ks. prał. Kazimierz Dziadak – prałat scholastyk
ks. kan. Tomasz Kadziński
ks. prał. Ryszard Czekalski
ks. prał. Daniel Brzeziński
ks. kan. Janusz Filarski
ks. kan. Marek Zawadzki
ks. kan. Tadeusz Kozłowski
ks. kan. Stefan Cegłowski
Źródło: oficjalna strona bazyliki katedralne.
Katedra płocka, mocą dekretu biskupa płockiego Piotra Libery jest świątynią, w której ma miejsce wieczysta adoracja Najświętszego Sakramentu. Odbywa się ona w dni powszednie od godz. 9:30 do 18:00. W tym czasie jest możliwość przystąpienia do spowiedzi.
Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Jolanta Dyr, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons
W 1130 na miejscu pierwszej, zburzonej katedry, którą wzniósł zapewne Bolesław Śmiały lub jego brat Władysław Herman, biskup płocki Aleksander z Malonne przystąpił do budowy nowej, okazałej świątyni. Została ona konsekrowana w 1144. Została ona wzniesiona ze starannie opracowanych ciosów granitowych (ciosy licowe były kwadratowe lub prostokątne o wymiarach: w warstwie niższej do 36 cm długości i do 21 cm wysokości, oraz w warstwie wyższej do 65 cm długości i do 32 cm wysokości). Była to trójnawowa, zapewne dwuchórowa bazylika z transeptem i prezbiterium zakończonym apsydą. Chór zachodni flankowały dwie wieże. Schematyczny obraz romańskiej katedry znajduje się na pieczęci katedry z 1289.
W trakcie przebudowy katedry w 1901 odnaleziono oryginalne głowice romańskie i wmurowano je w ściany przylegającego do katedry Muzeum Diecezjalnego. Podczas badań archeologicznych w roku 1980 odsłonięto fundament wschodniej apsydy.
Do katedry płockiej przeznaczone były dwuskrzydłowe drzwi z brązu, zwane drzwiami płockimi. Zostały one odlane w Magdeburgu w latach 1152–1156. W niewyjaśnionych do dziś okolicznościach znalazły się one w Nowogrodzie Wielkim i tam do dziś zdobią sobór św. Zofii.
Burzliwy w Polsce XIII w. dał się we znaki katedrze płockiej. W 1233 została ona zniszczona przez pożar, w 1243 została zniszczona przez Prusów, a w latach 1288–1289 Litwinów. Ogromne zniszczenia domagały się prac zabezpieczających i renowacyjnych. Największą zmianą była dobudowa gotyckich wież zachodnich. Powstały one najpóźniej na przełomie XIII i XIV w. Stare zapiski z archiwum katedry informują, iż w tym czasie w ich przyziemnej części były dwie kaplice wieżowe.
Prace remontowe w tym czasie były jednak prowadzone wyłącznie dorywczo i zniszczenie świątyni postępowało. Kazimierz Wielki nakazał, aby kościół został gruntownie odnowiony po jego śmierci, czego jednak nie uczyniono. Spowodowało to dalszą dewastację katedry. Nadal prowadzono prowizoryczne naprawy. Dopiero w 1442 pokryto katedrę nową dachówką i dokonano jej gruntownego remontu, który jednak okazał się nietrwały, gdyż w 1492 dzwony katedralne, z obawy przed zawaleniem się wież, zostały przeniesione do wieży zegarowej pobliskiego zamku.
W 1530 groźny pożar spowodował zawalenie się lewej nawy kościoła wraz ze sklepieniem, oraz stropu prezbiterium. W 1531 bp Andrzej Krzycki postanowił wznieść nową świątynię. W latach 1531–1534 zbudowano od fundamentów trójnawową orientowaną bazylikę katedralną o nowym obliczu renesansowym z kopułą. Do budowy ścian użyto częściowo granitowych ciosów pochodzących z romańskiej katedry. Prace wykończeniowe trwały jeszcze potem przez kilkanaście lat. Dokonano również koniecznych napraw i uzupełnień. Zachowano dawną strukturę przestrzenną bazyliki z transeptem, ale uzupełniono ją nowymi elementami i formami włoskiego odrodzenia. Nie wzniesiono przewidzianej w umowie wieży-dzwonnicy. Autorami byli włoscy budowniczowie pracujący przedtem dla króla Zygmunta na Wawelu – Bernardinus de Gianottis, Giovanni Cini ze Sieny i Filip z Fiesole.
Tymczasem nim zakończono te zasadnicze prace architektoniczne, niespodziewanie ukazały się nowe pęknięcia w sklepieniach. Częste zmiany na urzędzie biskupa płockiego powodowały, iż żaden z następców bp. Krzyckiego nie zdołał w pełni poświęcić się dalszemu remontowi. Uczynił to dopiero bp Andrzej Noskowski. Za jego rządów dokonano koniecznych napraw i uzupełnień, oraz doprowadzono do końca zasadniczą budowę płockiej świątyni renesansowej. Rozbudowano znacznie prezbiterium oraz dostawiono dwie zachodnie wieże z przedsionkiem i emporą muzyczną między nimi. Pracami kierował Jan Baptysta z Wenecji.
Czarną plamą w renesansowej przebudowie katedry jest zatracenie wszystkich przedrenesansowych grobowców i epitafiów.
Dzięki bp. Michałowi Jerzemu Poniatowskiemu w latach 1784–1787 dokonano kolejnej przebudowy katedry. Najbardziej zagrożoną runięciem fasadę obudowano, zgodnie z założeniami klasycyzmu, grubymi murami, przyozdobionymi ciężką attyką z gzymsami, wspartą sześcioma jońskimi kolumnami. Taki wygląd fasady raził ówczesnych krytyków swym niezharmonizowaniem z pozostałą częścią kościoła. W tym samym czasie dokonano gruntownej renowacji będącej w złym stanie technicznym katedry i wykończono dwie nowe kaplice w świątyni – Najświętszego Sakramentu i św. Zygmunta.
W 1900 okazało się, że stan katedry jest fatalny i niebezpieczny dla wiernych. Przy rozbiórce niektórych elementów ujawniły się pęknięcia aż do fundamentów. Kapituła zdecydowała się wówczas na gruntowny remont katedry, oraz odtworzenie wyglądu świątyni renesansowej. Projekt przebudowy zlecono Stefanowi Szyllerowi.
Restauracja polegała najpierw na odbudowaniu od zewnątrz dolnych partii starych murów i na zbudowaniu bocznych ścian z nowych ciosów granitowych. Górne ściany odbudowano z nowej cegły, której w tym celu wypalono milion sztuk. Najdelikatniejszą sprawą było dobudowanie zniszczonych już w XV w. wież. Zębate grzebienie szczytów nieco uzupełniono, wyprostowano i zakotwiczono. Wzniesiono nową kopułę zwieńczoną kamienną latarnią. W celu upamiętnienia najważniejszych prac architektonicznych związanych z katedrą od chwili jej powstania Zygmunt Langman wykonał w piaskowcu cztery tablice herbowe najbardziej zasłużonych dla katedry biskupów. Umieszczono je w blendach arkadowych szczytu fasady. W portalu wmurowano płaskorzeźbę przedstawiającą ofiarowanie katedry płockiej Matce Bożej.
W 1903 po trzech latach prac, 8 listopada biskup płocki Jerzy Szembek dokonał rekonsekracji katedry. Natomiast w latach 1904–1916 powstała polichromia autorstwa Władysława Drapiewskiego.
1 lipca 1910 papież Pius X obdarzył katedrę tytułem bazyliki mniejszej, pisząc o tym w specjalnym liście:
Starożytnością swoją celuje nad wszystkimi kościołami katedralnymi w Polsce pod panowaniem rosyjskim. Odznacza się architekturą, malowidłami ściennymi i witrażami; niemniej sławią ją niezliczone pomniki sztuki dawnej. Tam dwaj królowie pochowani oczekują w pokoju na zmartwychwstanie, świetny ich sarkofag tenże kościół zdobi. Posiada też znakomite relikwie świętych, a głowę św. Zygmunta, króla burgundzkiego, od dawna przechowuje ze czcią religijną. Skarbiec obfituje w godne podziwu naczynia święte i w drogocenne aparaty. Przy kościele jest muzeum, które szczyci się posiadaniem sławnych okazów wszelkiego rodzaju sztuki.
Obecny wygląd zewnętrzny katedry pochodzi z czasów ostatniej przebudowy w latach 1901–1903. Główne wejście do bazyliki znajduje się od strony zachodniej, natomiast prezbiterium położone jest po stronie wschodniej. Jest to trójnawowa bazylika z dwiema wieżami, kopułą, czterema kaplicami bocznymi, dwiema zakrystiami, skarbcem i kapitularzem. Na szczycie, znajdującym się na fasadzie, umieszczono w XX w. cztery tablice z herbami tych biskupów płockich, którzy odegrali największą rolę w budowie i przebudowach płockiej bazyliki: Aleksandra z Malonne, Andrzeja Noskowskiego, Michała Poniatowskiego i Jerzego Szembeka. Poniżej herbów neoromańska rozeta wykonana z piaskowca. Do katedry prowadzi współcześnie wykuty w kamieniu arkadowo-kolumnowy portal. W jego górnej części znajduje się tympanon, przedstawiający scenę ofiarowania Matce Bożej Mazowieckiej, której towarzyszą św. Zygmunt i św. Stanisław Kostka, oraz wykonawcy ostatniej przebudowy katedry z XX w. i przedstawiciele wszystkich stanów. Fasada bazyliki została gruntownie odnowiona w 2004 r.
W 2015 r. przeprowadzono remont elewacji północnej wieży łącznie z pokryciem dachu. W roku 2016 przeprowadzono remont elewacji wieży południowej wraz z pokryciem dachu. Przy tej okazji w kuli na szczycie wieży znaleziono "kapsułę czasu" z okolicznościowym tekstem z 1903 r. spisanym na pergaminie, a dotyczącym remontu katedry w latach 1901-1903. W 2020 r. rozpoczęto wymianę pokrycia dachowego nawy głównej.
Drzwi płockie
Powstały w połowie XII w. w Magdeburgu z przeznaczeniem dla płockiej katedry. Ich fundatorem był biskup Aleksander z Malonne. Wykonano je z brązu, składały się z 26 kwater. Z dotychczasowych badań wynika, że w płockiej bazylice były ok. 250 lat. Od XV w. zdobią sobór św. Zofii w Nowogrodzie Wielkim (Rosja). Jak do tego doszło – nie wiadomo. Jedna z hipotez mówi o zrabowaniu ich już w XIII w. przez Litwinów, inna twierdzi, że zostały przekazane przez biskupów płockich jako dar dla księcia nowogrodzkiego Szymona Lingwena, brata Władysława Jagiełły. Jeszcze przed II wojną światową liczne polskie autorytety postulowały, aby rząd polski odzyskał bezcenny zabytek. Po wojnie jednak rząd komunistyczny nie był zainteresowany tą sprawą. W efekcie 23 listopada 1981 r. w katedrze umieszczono wierną kopię Drzwi Płockich, którą 28 lutego 1982 r. poświęcił prymas Polski kard. Józef Glemp. Oddzielają one kruchtę od nawy głównej.
Nawa główna
To obok prezbiterium najwyższa część katedry. Znajduje się tam wiele interesujących dzieł. Na pierwszym od prezbiterium filarze nawy głównej umieszczona jest od 1908 r. pseudorenesansowa ambona rzeźbiona w masywnym drewnie według projektu Stefana Szyllera. Wykonana została w Warszawie. Jej piedestał stanowi wiązka sześciu kolumn wraz z wysokim cokołem. Pełna balustrada prowadząca na górę ambony podzielona jest na pięć pól przedstawiających Chrystusa, oraz czterech ewangelistów. Najbardziej okazałą częścią zabytku jest baldachim o kopulastym zwieńczeniu z wieżyczką, otoczoną czterema pełnymi rzeźbami skrzydlatych aniołów, skierowanych w cztery strony świata. Naprzeciw ambony znajduje się reprezentacyjne dzieło Piusa Welońskiego – nagrobek biskupa płockiego Michała Nowodworskiego, siedzącego w stroju pontyfikalnym i nauczającego. Nad tym pomnikiem tablica z 1868 r. ku czci znanego płockiego lekarza Stanisława Siennickiego. Od 1965 r. nieopodal nagrobka bp. Nowodworskiego znajduje się figura św. Antoniego.
Prezbiterium
Jego centralne miejsce stanowi ołtarz główny z 1937 r., wykonany z marmuru, wyłożony kamieniem. To neorenesansowe dzieło arch. Szyllera cechują właściwe proporcje i umiarkowane zdobnictwo. W niszach umieszczono osiem figurek aniołów z brązu, a w zagłębieniu centralnym figurę Chrystusa modlącego się w Ogrójcu. Rzeźby zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. W 2007 nisze uzupełniono figurkami ośmiu świętych związanych z diecezją płocką. Ponad ołtarzem największy witraż katedry przedstawiający Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Po bokach prezbiterium znajdują się drewniane stalle wykonane w latach 1906–1910. Wśród wyposażenia prezbiterium szczególnie wyróżnia się stalla biskupia. Dziełem sztuki snycerskiej jest także tron biskupi (po prawej stronie) z wycyzelowanym herbem kapituły płockiej, zaś arcydziełem fotel tronowy (po lewej stronie) z początku XX wieku.
W 2003 prezbiterium poddano gruntownej restauracji i nieznacznie je przebudowano. Pośrodku ustawiono posoborowy ołtarz wykonany z brązowego marmuru (z tego samego materiału zrobiono lektorium umieszczone przy wejściu do prezbiterium), zaś marmurowa balustrada oddzielająca tę część katedry od nawy głównej przeniesiono do kaplicy św. Zygmunta (w prezbiterium pozostały jedynie niewielkie jej fragmenty). Obok nowego ołtarza stoi zabytkowy, marmurowy kandelabr, w którym w okresie wielkanocnym umieszcza się paschał.
Epitafia
bp. Ignacego Krasickiego (1880 r.)
bp. Kacpra Borowskiego (1885 r.)
Kaplica Królewska
Znajduje się pod północną wieżą bazyliki. W jej podziemiach spoczywają szczątki władców Polski – Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego oraz piętnastu książąt mazowieckich. W średniowieczu dewastowane przez różnych najeźdźców, zostały odnalezione dopiero w 1825 r. i staraniem bp. Prażmowskiego złożone w obecnym miejscu w sarkofagu z czarnego marmuru wykonanym według projektu Zygmunta Vogla. Umieszczono na nim napis:
Władcy i dziedzice ziem: krakowskiej, sandomierskiej, śląskiej, wielkopolskiej, mazowieckiej, dobrzyńskiej, michałowskiej, łęczyckiej i Pomorza.
Na przodzie sarkofagu znajduje się orzeł z alabastru (wzorzec dla orła kościuszkowskiego), a na jego płycie złote insygnia królewskie.
Kaplicę tę nazywano dawniej głogowianą z powodu wzniesionego tu w 1580 r. w stylu późnorenesansowym epitafium humanisty, prałata Pawła Głogowskiego. Po przeciwnej stronie tablicy stoi barokowy ołtarz z czarnego marmuru przeniesiony tu w 1783 r. z kaplicy Najświętszego Sakramentu. Znajduje się tu obraz św. Kazimierza Jagiellończyka pędzla Władysława Drapiewskiego. W górnej kondygnacji ołtarza umieszczono starszą płaskorzeźbę Ostatniej Wieczerzy. Kaplica oddzielona jest od nawy bocznej neorenesansową kratą kutą w żelazie wykonaną w 1913 r. według projektu Stefana Szyllera.
W latach 2016-2017 prowadzono konserwację wnętrza kaplicy królewskiej wraz z epitafium Pawła Głogowskiego.
Lista pochowanych w Kaplicy Królewskiej:
Władysław I Herman (zm. 1102)
Bolesław III Krzywousty (zm. 1138)
Bolesław IV Kędzierzawy (zm. 1173)
Leszek Bolesławowic (zm. 1186)
Konrad I Mazowiecki (zm. 1247)
Bolesław II Płocki (zm. 1313)
Kazimierz I Warszawski (zm. 1355)
Siemowit III Starszy (zm. 1381)
Henryk Płocki (zm. 1393)
Siemowit IV Młodszy (zm. 1426)
Kazimierz II Mazowiecki (zm. 1442)
Władysław I Mazowiecki (zm. 1455)
Władysław II Mazowiecki (zm. 1462)
Siemowit VI Mazowiecki (zm. 1463)
Janusz II Mazowiecki (zm. 1495)
Ołtarz św. Stanisława Szczepanowskiego
Pochodzi z 1931 r. Jego projektantem jest Władysław Drapiewski. Wykonany w kieleckim marmurze techniką mozaikową; otaczają go w niszach skrzydeł bocznych umieszczone dwie alabastrowe stylizowane rzeźby aniołów, wykonane przez zakłady kamieniarskie Żurawno pod Lwowem.
Ołtarz Serca Jezusowego
Znajdujące się w nim figury Chrystusa oraz św. Dominika i św. Małgorzaty Marii Alacoque zostały wyrzeźbione w 1913 r. z marmuru kararyjskiego i umieszczone na tle nastawy z innych wielobarwnych marmurów. W tympanonie frontonu umieszczono wykonaną w Wenecji mozaikę – wierną kopię słynnej mozaiki Dobrego Pasterza z V wieku znajdującą się w Rawennie.
Kaplica Najświętszego Sakramentu
Jej centralne miejsce zajmuje ołtarz z tabernakulum ufundowany w 1900 r. przez bp. Michała Nowodworskiego. Jego projektantem był Józef Dziekoński. Został on wykonany z różnobarwnych marmurów i złoconego brązu w stylu neorenesansowym. Nad ołtarzem znajduje się witraż przedstawiający Serce Jezusa.
Na prawej ścianie kaplicy umieszczone jest epitafium biskupa Franciszka Pawłowskiego, zaś po lewej stronie tablica ku czci bł. Leona Wetmańskiego – biskupa pomocniczego diecezji płockiej zamordowanego w Soldau (KL) w Działdowie w 1941 r., beatyfikowanego w 1999 r. Kaplica oddzielona jest od transeptu marmurową balustradą.
Od tej części bazyliki Władysław Drapiewski rozpoczął malowanie polichromii katedry. W środku sklepienia kaplicy umieścił Chrystusa adorowanego przez aniołów, oraz symbole eucharystyczne. Na ścianach, po obu stronach przedstawił procesję aniołów.
W latach 2005–2007 miała miejsce gruntowna restauracja kaplicy. Właściwe prace (renowacja posadzki, ołtarza, zabytkowych tablic epitafijnych) trwały przez dwa lata. Ostatnim etapem prac było odnowienie polichromii tej części katedry.
Nagrobki i epitafia
małżonków Kaleckich (1568)
kanoników Mikołaja i Jana Cząbskich (1613)
biskupa Jakuba Buczackiego (1549)
kanonika Bartłomieja Niszczyckiego (1555)
biskupa Tadeusza Pawła Zakrzewskiego (koniec XX w.)
Witraże
św. Andrzeja Boboli
św. Piusa X
św. Jadwigi Królowej
Wszystkie pochodzą z 1960
Transept (nawa poprzeczna)
Ołtarz Matki Bożej Mazowieckiej, patronki katedry Umieszczony jest na lewym filarze przy wejściu do prezbiterium, wykonany z czarnego, brunatnego i białego marmuru w 1634. Znajduje się w nim czczona przez wiernych figura Matki Bożej Mazowieckiej, patronki katedry wykonana w białym marmurze. Dawniej ten ołtarz nazywano kapłańskim, gdyż duchowni mieli szczególny obowiązek czczenia Maryi. Ołtarz został gruntownie odnowiony w 2007.
Ołtarz Ukrzyżowania Umieszczony jest na prawym filarze przy wejściu do prezbiterium. To najstarszy zachowany ołtarz katedry, wzniesiony w 1600 r. z zestawionego kontrastowo marmuru z alabastrem. W jego górnej kondygnacji znajduje się popiersie św. Ignacego Loyoli, zaś centrum stanowią figury Jezusa Ukrzyżowanego oraz Matki Bożej i św. Jana. Warto dodać, że do 1781 w ołtarzu przechowywany był Najświętszy Sakrament. Ołtarz został gruntownie odnowiony w 2008.
Nagrobki
biskupa Jakuba Cieleckiego (1627)
wojewody płockiego Stanisława Krasińskiego (1617)
Południowa nawa boczna
Kaplica św. Rodziny (również: kaplica Sierpskich) Znajduje się pod południową wieżą. Naprzeciw wejścia dwukondygnacyjny, renesansowy pomnik z marmuru, gdzie pochowani są wojewoda płocki Andrzej Sieprski wraz z małżonką. Po prawej stronie XVIII-wieczny ołtarz Niepokalanego Poczęcia NMP, wykonany z wielobarwnego marmuru, przeniesiony tu po ostatniej przebudowie katedry z kaplicy św. Zygmunta. W dolnej części nastawy ołtarzowej umieszczono obraz przedstawiający św. Rodzinę, zaś w północnej kondygnacji popiersie św. Waleriana. Kaplica oddzielona jest od nawy bocznej neorenesansową kratą. Obok kaplicy znajduje się tablica z nazwiskami 137 kapłanów diecezji płockiej, którzy zginęli w czasie II wojny światowej. Konserwację wnętrza kaplicy przeprowadzono w latach 2018-2019.
Ołtarz św. Teresy od Dzieciątka Jezus Wykonany w 1930 w Łodzi. Sama płaskorzeźba świętej pochodzi zaś z Włoch.
Ołtarz św. Stanisława Kostki
Wykonany w 1909 r. z wielobarwnego marmuru, według projektu Stefana Szyllera. W górnej części znajduje się mozaika patrona ołtarza, poniżej figury Matki Bożej, oraz św. Alojzego i św. Barbary. Ołtarz ten został ufundowany przez młodzież miasta Płocka.
Kaplica św. Zygmunta, patrona Płocka
Jej główną część stanowi ołtarz z wielobarwnego marmuru wykonany w 1913 r. według projektu Stefana Szyllera. Jest to najbardziej skromny ołtarz bazyliki. Nad nim umieszczono wykonany w 1956 r. witraż św. Zygmunta. Kaplica ta została zniszczona podczas bombardowania katedry we wrześniu 1939.
Na ścianach bliżej wejścia widnieją dwie rzeźby nagrobne: biskupa Konstantego Plejewskiego, zm. w 1838 r., oraz bł. Antoniego Juliana Nowowiejskiego – męczennika z Działdowa, beatyfikowanego w 1999 r. Jednak w tym drugim przypadku to tylko pomnik symboliczny, ciała abp. Nowowiejskiego nigdy nie odnaleziono. W kaplicy znajduje się barokowa, XVIII-wieczna chrzcielnica z czarnego marmuru na dwustopniowej podstawie. Ponadto nieopodal wejścia znajduje się obraz Jana Pawła II. Od 2003 r. kaplica oddzielona jest od pozostałej części katedry marmurową balustradą, przeniesioną tu z prezbiterium.
W latach 2016 oraz 2019–2020 przeprowadzono konserwację wnętrza kaplicy.
Nagrobki i epitafia
kanonika Stanisława Dunin-Wolskiego (1602)
biskupa Piotra Dunina Wolskiego (koniec XVI w.)
biskupa Stanisława Łubieńskiego (1640)
kanonika Pawła Potrykowskiego (XVII w.)
biskupa Teodora Machczyńskiego (XVIII w.)
biskupa Bogdana Mariana Sikorskiego (koniec XX w.)
druha Wacława Milke (2009)
Witraże:
św. Józefa Robotnika
św. Wojciecha
św. Jacka Odrowąża
Wszystkie witraże pochodzą z 1960.
Polichromia
Wykonana na początku XX w. przez Władysława Drapiewskiego, jeden z najciekawszych elementów katedry. Obrazy zajmujące wszystkie ściany katedry przestawiają m.in. sceny biblijne, czy wizerunki Maryi z Litanii Loretańskiej.
W 2003 polichromia nawy bocznej została zdewastowana przez wandali, którzy namalowali na niej sprayem krzyże satanistyczne. Mimo początkowych obaw zostały bez naruszania oryginalnych malowideł usunięte w 2004. Ciekawym elementem polichromii są herby prawie wszystkich biskupów płockich od bp. Marka do abp. Stanisława Wielgusa. Jednakże herb abp. Wielgusa jest ostatnim jaki zmieścił się w przeznaczonym do tego miejscu w nawach bocznych. Do tej pory nie został namalowany herb jego następcy – bp. Piotra Libery.
Organy
Zbudowane w 1907 przez firmę Wilhelma Sauera z Frankfurtu nad Odrą dla kościoła w Żarach. Po wojnie, na początku lat 50. XX w., wyjęte z nieczynnego kościoła poewangelickiego i przewiezione do Płocka, gdzie organmistrz Dominik Biernacki zainstalował je, rekonstruując liczne brakujące elementy. Płocki instrument dysponuje 4 manuałami i klawiaturą nożną (pedałem). Organy te należą do największych i najciekawszych w kraju. Posiadają trakturę pneumatyczną, 66 głosów (około 4300 piszczałek, najmniejsza 10 mm, a największa 6 m), wbudowane dzwony rurowe oraz dobudowany w latach 70. 7-głosowy pozytyw, którego 638 piszczałek rozmieszczono w kopule katedry. Użycie tego pozytywu (naukowo nazywanego z niemiecka Fernwerkiem) pozwala na uzyskanie efektu daleko grających organów, słyszalnych jakby z niebiańskiej dali. Wybrane przez Sauera głosy o pięknym, romantycznym tembrze pozwalają na zastosowanie wiele różnych kombinacji brzmieniowych. Jest to instrument reprezentujący sobą romantyczny nurt w budownictwie organowym i jest jednym z najlepszych jego przykładów. Co roku w maju i czerwcu w katedrze odbywa się Płocki Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej, podczas którego występują artyści z kraju i z zagranicy.
Skarbiec Katedralny
Znajduje się nad północną zakrystią. W okresie od XIII w., aż do końca I Rzeczypospolitej wieku należał do najbogatszych w Polsce. Obecnie większość jego zbiorów przeniesiono do pobliskiego Muzeum Diecezjalnego.
Najcenniejsze eksponaty:
Kielich z pateną fundacji Konrada mazowieckiego (XIII w.)
Relikwiarz hermowy św. Zygmunta fundacji Kazimierza Wielkiego (XIV w.). Zawiera czaszkę świętego. Na hermę wykonaną ze srebrnej blachy nałożono w XVII w. (złotnik Stanisław Zemelka z Płocka) złotą koronę z XIII wieku, zapewne ofiarowaną niegdyś katedrze przez któregoś z władców. Jest to bodaj najstarsza z zachowanych koron polskich. Wiązana bywa z Konradem mazowieckim lub którymś z książąt krakowskich przez analogię do złotego krzyża, wykonanego z dwóch podobnych, choć skromniejszych diademów, przechowywanego w skarbcu katedralnym w Krakowie.
Osobny artykuł: Diadem płocki.
Puszka czerwińska, składająca się z pięciu części pochodzących z różnych wieków.
Ołtarz polowy Konstancji Austriaczki.
Dzwony
Pojawiły się w wieżach katedry w XV w. Ufundował je biskup płocki Kazimierz. Ze względu na pogarszający się stan techniczny wież, w 1492 dzwony przeniesiono do Baszty Wysokiej zamku płockiego. W XVIII w. było już sześć dzwonów o imionach: św. Zygmunt, Niedzielnik, Biskup Jakub, Św. Jan, Za konających, oraz nieużyteczny dzwon bez serca. W czasie I wojny światowej Niemcy dzwony zarekwirowali i przetopili. Po wojnie zostały odtworzone i w 1922 poświęcono pięć nowych dzwonów św. Zygmunt, św. Wojciech, św. Stanisław Kostka, Maryja i św. Antoni. Wszystkie one zostały zrabowane w 1941. Po zakończeniu okupacji w 1948 zamówiono nowy dzwon św. Stanisław Szczepanowski Męczennik.
Z inicjatywy biskupa płockiego Zygmunta Kamińskiego w 1995 wykonano i zamontowano trzy nowe dzwony: św. Jakub Apostoł, św. Stanisław Kostka i bł. Siostra Faustyna. Są one napędzane elektrycznie i sterowane elektronicznie.
Przy płockiej katedrze kapituła wykształciła się na przełomie XI i XII w. W połowie XII w. składała się ona już z sześciu godności: prepozyta, scholastyka, kustosza, dziekana, archidiakona, kantora, oraz osiemnastu kanoników gremialnych.
Od początku XIII w. do godności prałackich przybyły jeszcze urzędy: kanclerza, archidiakona dobrzyńskiego i archidiakona pułtuskiego. Liczba kanonikatów w ciągu wieków wzrastała i w połowie XVIII stulecia wynosiła już dwadzieścia siedem osób. Za rządów diecezją płocką biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego w drugiej połowie XVIII w. nastąpiła częściowa redukcja niektórych godności. W jej wyniku pozostały w kapitule katedralnej w Płocku cztery urzędy, tzw. prałatury: prepozyta, archidiakona płockiego, archidiakona pułtuskiego, kustosza, a liczba kanoników gremialnych została zmniejszona do ośmiu. Taki stan utrzymał się do chwili obecnej z tym, że w 1903 r. nastąpiła zmiana nazwy prałatur na: prepozyta, archidiakona, dziekana i scholastyka.
Obecny skład kapituły katedralnej płockiej:
bp Mirosław Milewski – prepozyt
ks. inf. Marek Smogorzewski – prałat archidiakon
ks. prał. Kazimierz Ziółkowski – prałat dziekan
ks. prał. Kazimierz Dziadak – prałat scholastyk
ks. kan. Tomasz Kadziński
ks. prał. Ryszard Czekalski
ks. prał. Daniel Brzeziński
ks. kan. Janusz Filarski
ks. kan. Marek Zawadzki
ks. kan. Tadeusz Kozłowski
ks. kan. Stefan Cegłowski
Źródło: oficjalna strona bazyliki katedralne.
Katedra płocka, mocą dekretu biskupa płockiego Piotra Libery jest świątynią, w której ma miejsce wieczysta adoracja Najświętszego Sakramentu. Odbywa się ona w dni powszednie od godz. 9:30 do 18:00. W tym czasie jest możliwość przystąpienia do spowiedzi.
Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Jolanta Dyr, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons
Lokalizacja
Płock, mazowieckie