Muzeum zostało utworzone w 1947 roku staraniem byłych więźniów KL Auschwitz. Na Muzeum składają się przede wszystkim dwie wielkie części byłego kompleksu obozowego: Auschwitz I Stammlager i Auschwitz II – Birkenau, wraz z ponad 150 obiektami budowlanymi, około 300 ruinami, rampą, autentycznymi drogami, ogrodzeniami, oraz archiwalia, które przetrwały ewakuację obozu oraz zbiór ponad 100.000 obiektów ruchomych (m.in. buty i przedmioty codziennego użytku, walizki, pasiaki i przedmioty więźniarskie oraz przedmioty pochodzenia esesmańskiego).
W Muzeum zainstalowana jest stała ekspozycja główna i kilkanaście tzw. wystaw narodowych zorganizowanych przez państwa upamiętniające ofiary-swoich obywateli. Organizowane są także wystawy czasowe.
Wśród głównych działań Muzeum znajduje się konserwacja zabytków i terenów (blisko 200 ha) byłego obozu. Drugą istotną płaszczyzną działań jest edukacja. Oprócz tego, Muzeum prowadzi działalność m.in. naukową, badawczą, wydawniczą i upamiętniającą. Każdego roku, 27 stycznia obchodzony jest dzień wyzwolenia KL Auschwitz. Tego dnia mają miejsce największe obchody upamiętniające ofiary obozu. Data ta została w 2005 roku przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, jako „Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu”.

W 1979 roku cały obszar Muzeum wpisano na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, z zastrzeżeniem, że na tej liście reprezentuje wszystkie obozy koncentracyjne i obozy zagłady na świecie.
28 maja 2006 roku Papież Benedykt XVI uhonorował Miejsce Pamięci i Muzeum najwyższą papieską dekoracją: Różą papieską. Róże papieskie są na ogół złote, czasem srebrne, ta jedyna na świecie jest czarnego koloru.