Pierwszy kościół św. Jakuba został wzniesiony w Mogilnie w XII wieku z fundacji rycerza Zbyluta z rodu Pałuków. Był kościołem parafialnym najpierw dla osady przyklasztornej, a potem dla miasta (w 1398 r. Władysław Jagiełło nadał Mogilnu prawa miejskie). W 1419 roku arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba za zezwoleniem papieża Marcina V przyłączył parafię do klasztoru i obarczył obowiązkami proboszcza (prawdopodobnie chodziło o wzmocnienie klasztoru dochodami z majątku probostwa), ale później księżmi znów byli księża diecezjalni. Obecny kościół został wzniesiony z cegły w 1511 w stylu późnogotyckim. W XVII wieku dobudowano do niego dzwonnicę. Od 1867 r. kościół był świątynią filialną, gdyż parafialnym stał się większy kościół poklasztorny i taka sytuacja utrzymała się do 1925 r. Od tamtego czasu istnieją dwie parafie, które okresowo miały wspólnego proboszcza. W 1937 obok kościoła wzniesiono grotę poświęconą Matce Bożej z Lourdes. Już w roku 2000 kościół przeszedł remont.

Świątynia znajduje się na Drodze św. Jakuba oraz na Szlaku Piastowskim.

Kościół jest orientowany, jednonawowy, z trzema przęsłami i kruchtą przy głównym wejściu z 1839 r. Jedynie nad zakrystią zachowało się sklepienie kolebkowe, pozostałe części świątyni nakrywa płaski strop. Wszystkie okna w świątyni są półokrągłe. Kościół nie ma wieży. Od strony wschodniej znajduje się wydzielone, nieco niższe od nawy prezbiterium. Na nietynkowanych murach zewnętrznych widoczna jest dekoracja z układanych w romby cegieł klinkierowych (zendrówek). Szczyty od strony wschodniej i zachodniej zachowały dekorację z ostrołukowymi blendami. We wnęce na ścianie prezbiterium umieszczono w 1936 r. popiersie patrona (charakterystyczne jest to, że napisano św. Jakób, co dzisiaj jest już błędem ortograficznym). Znajdujący się wyżej napis objaśnia ufundowanie w 1797 r. obrazu do tej wnęki (nie zachował się). Od strony północno-wschodniej, przy skarpie, wmurowana jest malutka tarcza z herbem Szeliga i inicjałami IS; poniżej widać wyryte napisany łacińskie z datą 1511 i herb opactwa, który później stał się herbem Mogilna (trzy skrzyżowane miecze). Inne napisy zostały wyryte w latach 1573 i 1640. Znajdują się przy skarpie od strony południowej. Ponadto od strony ulicy wmurowano dwie kule kamienne używane przez artylerie w okresie staropolskim.

Wnętrze kryje strop, a prezbiterium od nawy oddziela łuk tęczowy o ostrołukowym kształcie. Najcenniejszym elementem wyposażenia kościelnego jest wykonany w 1511 krucyfiks, uważany za cudowny, dzisiaj znajdujący się na ścianie ołtarzowej, do 1838 r. powieszony był na belce tęczowej. Cenne są również pochodzące z tego samego okresu rzeźby Maryi oraz św. Jana, jak i obraz przedstawiający patrona kościoła. Ołtarze boczne zostały wykonane w 2 poł. XVIII stulecia w stylu rokokowym. W prawym ołtarzu widnieje obraz znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, poświęcona w 1994 przez metropolitę Gniezna Henryka Muszyńskiego z końca XIX wieku. Ołtarz główny pochodzi z 1891 r. Z okresu budowy kościoła zachowały się cztery portale gotyckie: z prezbiterium go zakrystii, z nawy do obu krucht oraz na zewnętrznej ścianie północnej - zamurowany. W kruchcie od strony zachodniej znajduje się kamienna kropielnica z początków XVI wieku. Na ścianach znajdują się tablice: z 1995 r. ku czci ks. Piotra Wawrzyniaka w setną rocznicę ruchu ludowego oraz z 1996 r. upamiętniająca 40 rocznicę święceń kapłańskich kardynała Józefa Glempa, którą swą mszę prymicyjną odprawił właśnie w kościele św. Jakuba.

Obok znajduje się dzwonnica z XVIII i XIX wieku gruntownie przekształcona w 1891 r. Na nowej podmurówce umieszczono konstrukcje drewnianą z prześwitem u góry. Wewnątrz znajduje się w niej pośrodku dzwon z płaskorzeźbą Ukrzyżowania i rokiem 1580. Drugi dzwon pochodzi z 1926 r.
Na terenie kościoła leży lipa drobnolistna mierząca 400 cm. szerokości będąca obecnie pomnikiem przyrody.
Za murem kościelnym, po jego południowej stronie, na krawędzi skarpy nadjeziornej znajduje się plebania parterowa z I poł. XIX w. Pierwotnie była klasycystyczna, ale po przebudowanie w 1891 r. pozbawiono ją cech stylowych. Umieszczona przy wejściu metalowa plakieta informuje, że plebanii tej mieszkał ks. Piotr Wawrzyniak.






Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Pko, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons