Zamek Piastowski w Legnicy jest budowlą zasługującą na miano „castrum” jako pierwsza murowana warownia na ziemiach polskich.

W XVIII wieku pośród rozlewisk zbudowano gród drewniano-ziemny. Budowniczymi byli prawdopodobnie Trzebowianie, który wykorzystując naturalne walory ujścia Czarnej Wody usypali sztuczne wzniesienie, na którym wznieśli warowny gród. Badania dendrochronologiczne dowodzą, że w czasach panowania Mieszka I zbudowano w tym miejscu około 985 roku nowy gród w formie tzw. "grodu piastowskiego". Nowy gród miał zabezpieczać nowo włączone do państwa Piastów tereny Śląska.

W końcu XII wieku na miejscu drewnianego grodu wzniesiono murowany zamek, który był pierwszą murowaną warownią na polskich ziemiach. Zamek otoczony był fosą i wałami drewniano-ziemnymi. Wzgórze zamkowe podzielone było na dwie części - główną, w której znajdował się pałac książęcy i drugą o charakterze administracyjno-gospodarczym.
Zamek książęcy w Legnicy był w XII i XIII wieku jedną z dwóch głównych rezydencji władców Śląska.

Na początku XV wieku trwała przebudowa zamku. W związku z tym z Francji sprowadzono eksperta zwanego Mistrzem z St. Denis - przedstawiciel stylu Flamboyant. Dokonania tego artysty zdobiły także najznakomitsze budowle miasta i klejnot architektury gotyckiej - Kolegiatę Bożego Grobu. Obecnie prace mistrza można podziwiać w legnickiej Katedrze.
Po wielu dekadach renesansową przebudowę zainicjował Fryderyk II. Z tego okresu pochodził nowy system fortyfikacyjny miasta a mianowicie fosy, wały ziemne i cztery narożne basteje.

Po wymarciu linii Piastów od 1675 roku w zamku rezydowali namiestnicy Habsburscy. Jeden z nich, Johann Christoph Zierowski (1693) przyczynił się w dużej mierze do renowacji i poszerzenia zamku. W tej postaci zamek dotrwał do pierwszej dekady XVIII wieku, kiedy to wielki pożar zniszczył kaplicę książęcą, wieżę romańską oraz wschodnie i północne skrzydło.
Odbudowa po pożarze nadała zamkowi charakter barokowego pałacu. Kaplicy i wieży nie odbudowano.

W 1740 roku, po zdobyciu Legnicy przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego zasypano fosy, zburzono zwodzony most a budynki przeznaczono na cele administracyjno-magazynowe.
Kolejne pożary dotknęły zamek w latach 1835 i 1840. Odbudowa zamku nadała mu charakter gotycki. Podczas przebudowy, poszczególne skrzydła zamku zmieniły funkcje, wprowadzono nowe klatki schodowe, przekonstruowano wnętrza. Wieża zegarowa przybrała formę romańską.

Wjazd do zamku przeniesiono i przeprowadzono od wschodu, u stóp św. Piotra. Z dwóch stron fasada bramy podparta jest dwoma zeskarpowanymi murami. W północnym murze znajdowało się wejście do podziemnych kazamat. Nad murami znajdują się dwie strzelnice na działo.
W lutym 1945 roku zamek ponownie uległ pożarowi i zniszczeniu. Odbudowany został w latach sześćdziesiątych XX wieku i oddany na użytek szkolnictwu.


Do czasów współczesnych zachowały się dwie gotyckie wieże: św. Jadwigi (miała 20 metrów wysokości) i św. Piotra (na cześć patrona Legnicy, początkowo miała 25 metrów wysokości). Są one jednymi z pierwszych tego typu wież obronnych w architekturze zamkowej Śląska i Polski.
Na dziedzińcu w pawilonie znajdują się kamienno-ceglane relikty odkrytej podczas prac archeologicznych romańskiej kaplicy św. Benedykta i Wawrzyńca. Obok zamku znajduje się wieża Bramy Głogowskiej, będąca niegdyś częścią murów obronnych.
Obecnie w zamku mieszczą się siedziby następujących szkół: Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych, Gimnazjum nr 4 oraz Wyższej Szkoły Menadżerskiej. Większość obszaru dziedzińca zamkowego po stronie południowej zajmuje palatium. Zbudowane zostało na planie prostokąta o wymiarach 16 x 61 m. Do budowy palatium użyto cegieł, obramowania okien oraz drzwi zostały wykute w piaskowcu. Pierwotnie palatium miało wysokość 12 metrów. Do dzisiaj widoczne są wyraźne ślady pierwotnego podziału palatium na trzy kondygnacje.
Główna brama zamkowa zdobiona jest rzeźbionymi w piaskowcu medalionami oraz motywami roślinnymi w stylu renesansowym. Zdobienia bramy uchodzą za najlepszy przykład renesansowej sztuki snycerskiej w Legnicy.
Pod względem architektonicznym, bardzo ciekawym elementem zamku jest łącznik pomiędzy dwoma skrzydłami zamku, znajdujący się w południowej części dziedzińca. Powstał pod koniec XIX wieku w stylu neogotyckim. Obecnie mieści się tu biblioteka Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych w Legnicy.

fot. Sławomir Milejski, CC BY-SA 3.0 PL <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en>, via Wikimedia Commons