Cystersi przybyli do Mogiły w 1222 roku. Budowę kościoła rozpoczęto w 1225. Fundatorami byli Wisław Odrowąż i jego kuzyn Iwo Odrowąż. Konsekrowany został w 1266.

Świątynię wzniesiono w „cysterskim” romańsko-gotyckim stylu, na planie krzyża łacińskiego. Jest to trójnawowa, czteroprzęsłowa, orientowana bazylika z transeptem mającym boczne kaplice oraz płasko zamkniętym, krótkim prezbiterium. Została zbudowana z cegły i kamienia. Wnętrze zostało otynkowane na przełomie XV i XVI wieków, za czasów opata Erazma Ciołka, a ozdobił je polichromiami mogilski cysters brat Stanisław Samostrzelnik w latach 1536–1538. Kościół był wielokrotnie dewastowany przez pożary, obce wojska, sklepienie nawy głównej zawaliło się podczas jednego z trzęsień ziemi.

Fasada i kruchta są barokowe. Przebudowano je w 1780 roku według projektu Franciszka Moslera z Opawy. Do świątyni prowadzą trzy wejścia, przez kruchtę do nawy głównej i osobne do naw bocznych.

Nawa główna ma barokowe sklepienie, które zostało odbudowane 1720 , po pożarze z 1708 roku.

Nawy boczne mają sklepienia krzyżowo-żebrowe.

Główna nawa i boczne zdobione są polichromiami wykonanymi w początkach XX wieku przez Jana Bukowskiego.

W prawej nawie bocznej (południowej), podczas renowacji świątyni na przełomie XX i XXI wieków, usunięto malunki Bukowskiego oraz odsłonięto i zrekonstruowano roślinne ornamenty Samostrzelnika.

W nawie lewej, prowadzącej do kaplicy Krzyża Świętego, pozostawiono polichromie Bukowskiego.

Ambona pokryta jest miedzianą blachą z wytłoczonymi scenami z życia Jezusa. Została wykonana w 1938 przez Stefana Zbigniewicza.

Prezbiterium Dwuprzęsłowe ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym.

W ołtarzu głównym znajduje się późnogotycki poliptyk z 1514 roku, przeniesiony do Mogiły w 1950 roku ze Szczodrowa. Pośrodku szafy znajduje się rzeźba figury Matki Bożej z Dzieciątkiem, w skrzydłach sceny z Jej życia.

Polichromie prezbiterium wykonał Stanisław Samostrzelnik, na ścianie zamykającej znajduje się scena „Zwiastowania” i „Veraikon”.

Witraże w oknach są współczesne, projektował je Tadeusz Wojciechowski w 1947 roku. Przedstawiają sceny z życia Jezusa i Marii.

Po obu stronach prezbiterium znajdują się barokowe stalle z XVIII wieku. Obrazy umieszczone na nich przedstawiają cysterskich świętych: Roberta, Alberyka, Stefana (założyciela zakonu) i Bernarda.

Przed prezbiterium przy filarach znajdują się boczne ołtarze pochodzące z XVII wieku, dedykowane bł. Wincentemu Kadłubkowi (lewy) i Matce Bożej Nieustającej Pomocy.

Transept jest złożony z trzech kwadratowych przęseł, mających sklepienia krzyżowo-żebrowe.

W prawym ramieniu znajdują się wejścia do zakrystii oraz do klasztoru, a pomiędzy nimi umieszczono nagrobek opata i biskupa kamienieckiego Marcina Białobrzeskiego. Manierystyczny nagrobek wykonał Jan Michałowicz z Urzędowa ok. 1586 roku.

Ściany zdobią polichromie: „Ukrzyżowanie”, herb fundatora „Odrowąż” oraz inne dekoracje wykonane przez Samostrzelnika. Dwie boczne kaplice otwarte na transept, poświęcone są: świętym założycielom cystersów (kaplica przy zakrystii) oraz św. Bernardowi.

W lewym ramieniu transeptu znajduje się kaplica Krzyża Świętego.

Wnętrze kościoła przeszło w końcowych latach XX wieku i do roku 2021 renowację. Wykonano także jego debarokizację, przywracając częściowo surowszy romańsko-gotycki, cysterski styl wnętrza.

Zrekonstruowano dużą część polichromii Stanisława Samostrzelnika. Usunięto kilka ołtarzy bocznych przy filarach, zlikwidowano część stalli w prezbiterium. Pozostawiono jedynie barokowe wyposażenie kaplicy Krzyża Świętego.





Opis skopiowano z wikipedii.
fot, Zygmunt Put, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons