Dominikanie, ze św. Jackiem na czele, przybyli do Krakowa z Bolonii w 1222 roku. Sprowadził ich krakowski biskup Iwo Odrowąż, który oddał dominikanom częściowo drewniany, częściowo murowany kościół parafialny Św. Trójcy, przenosząc parafię do nowego kościoła Mariackiego. 12 marca 1223 roku kościół został konsekrowany.

Nowy, gotycki kościół oraz klasztor dominikanie zaczęli wznosić po najeździe Tatarów w 1241 roku. Pierwotnie była to trójnawowa hala, którą następnie, na przełomie XIV i XV wieku, przebudowano na kościół bazylikowy. Do połowy XIX w. jednym z charakterystycznych elementów wyglądu zewnętrznego świątyni była murowana wieża-dzwonnica, stojąca wolno przed fasadą kościoła u wylotu ul. Stolarskiej. Po pożarze miasta w 1850 roku z kościelnej dzwonnicy pozostały jedynie przepalone mury, które zostały rozebrane podczas prac przy odbudowie kościoła. W 1876 roku w miejsce wieży dostawiono do fasady świątyni neogotycką kruchtę. Osłaniała ona gotycki, XIV-wieczny portal głównego wejścia, który został odnowiony w 1893 roku M.in. wymieniono wówczas szereg zniszczonych fragmentów kamiennych.

Kres świetności kościoła położył straszliwy pożar Krakowa w 1850 roku. Wypaliło się całe wnętrze z wyjątkiem niektórych kaplic, runęło sklepienie nawy. Natychmiast po pożarze przystąpiono do kompleksowej rekonstrukcji świątyni. Prace trwały w latach 1850-1884, a kierował nimi architekt Teofil Żebrawski. Przepalone mury były tak słabe, że musiano rozebrać część grożącej zawaleniem fasady. Po przystąpieniu do odbudowy okazało się, że i niższe partie ścian i filarów są zbyt uszkodzone, aby mogły udźwignąć ciężar nowego sklepienia. Podparto zatem prowizorycznie filary drewnianymi stemplami i ściśnięto metalowymi obręczami. W latach 1853-1854 tempo odbudowy było bardzo powolne, ale m.in. udało się sprowadzić nowe witraże autorstwa niemieckiego artysty Hübnera. W roku następnym prace budowlane podjęto na nowo, podpierając rysujące się mury i nakrywając je sklepieniem wspartym na filarach ceglanych, przekładanych jedynie kamieniem. Po usunięciu podpór spod łuków sklepienia nawy głównej, rano, 12 kwietnia 1855 roku część sklepienia i murów runęła, uszkadzając sąsiedni dom. Ta katastrofa budowlana poruszyła krakowską opinię publiczną. Krytykowano zwłaszcza politykę oszczędnościową przy doborze materiałów. W celu zapewnienia odpowiedniej kontroli powołano w roku 1856 specjalny komitet konserwatorski. Po zebraniu niezbędnych funduszy i uprzątnięciu gruzu, dopiero w 1858 roku przystąpiono do kładzenia nowych fundamentów pod filary. W trzy lata później przykryto dachem nawy boczne, a w roku 1863 – nawę główną. Podstawowe prace przy odbudowie zakończono w roku 1872. W ich wyniku wygląd świątyni uległ znacznym zmianom, co spotkało się z krytyką środowisk artystycznych. Szczególnie stanowczo wystąpił m.in. rzeźbiarz Edward Stehlik. Później z licznymi atakami spotkała się też działalność przeora o. Mariana Pavoniego, architekta-amatora, który dokonał aranżacji wnętrza i zewnętrza w duchu neogotyku. W tym czasie powstał obecny ołtarz główny, stalle oraz konfesjonały. Po odbudowie, w roku 1884, kościół konsekrowano.

Od 1957 roku kościół posiada godność bazyliki mniejszej.

19 października 2016 roku w bazylice odbyły się msza żałobna i pożegnanie z reżyserem filmowym Andrzejem Wajdą.
W styczniu 2018 roku rozpoczęła się kompleksowa renowacja wnętrza świątyni.

Dziś kościół św. Trójcy jest trójnawową gotycką świątynią ceglano-kamienną, wzniesioną w charakterystycznym dla Krakowa systemie filarowo-skarpowym, z wydłużonym prezbiterium zakończonym prostą ścianą.

W kościele, obok ołtarza głównego, pochowany jest książę Leszek Czarny, zmarły w roku 1288. W prezbiterium kościoła znajduje się też brązowa płyta wybitnego humanisty Filipa Kallimacha, zmarłego w 1496 roku, a wykonana według projektu Wita Stwosza.

Organy wybudowała w 1890 roku firma Braci Rieger z Jägerndorfu jako opus 756. Instrument posiada 30 głosów, mechaniczną trakturę gry i pneumatyczną trakturę rejestrów. Jest cennym i interesującym przykładem romantycznego budownictwa organowego, zachowując przy tym do dziś swoją pierwotną koncepcję brzmieniową.

Zabudowania klasztorne przylegają do kościoła od strony północnej i skupione są wokół trzech wirydarzy. Krużganki wokół pierwszego z nich zwane są krakowskim campo santo z uwagi na liczne pomniki, nagrobki i tablice epitafijne wmurowane w ściany. Krzyżowo-żebrowe sklepienie krużganków pochodzi z XIV wieku, a nagrobki i tablice epitafijne w większości z XVI i XVII wieku. Najstarszym fragmentem zabudowań jest romański refektarz z dzikiego kamienia i z portalem ozdobionym plecionką. Identyfikowany jest z pierwotnym kościołem św. Trójcy oddanym dominikanom w 1222 przez Iwo Odrowąża, lub z oratorium wzniesionym po pożarze z 1225 roku. Wewnątrz znajdują się malowidła z XV i XVI wieku. Po lewej od tych romańskich reliktów znajdują się wczesnogotyckie okienka, przez niektórych badaczy identyfikowane z dawnym kościołem pw. św. Tomasza. W skład zabudowań wchodzą ponadto:
- kapitularz wznoszony od XIII do pocz. XVI wieku. Prowadzi do niego gotycki portal.
- sień gotycka nakryta krzyżowo-żebrowym sklepieniem wspartym na trzech filarach
- dawna biblioteka, wzniesiona w XIII, a przebudowana w XVII wieku.

Zbiory klasztoru obejmują m.in. portrety biskupów z zakonu dominikanów, obrazy Tomasza Dolabelli z lat 1614-20, kwatery tzw. poliptyku dominikańskiego autorstwa Mistrza Pasji Dominikańskiej, obraz św. Juda Tadeusz Łukasza Orłowskiego, Wizja św. Zofii Michała Stachowicza, alabastrową gotycką rzeźbę Matka Boska z Dzieciątkiem (tzw. Jackowa), relikwiarz na głowę św. Jacka, barokowe paramenty liturgiczne, liczne inkunabuły, starodruki a nawet rękopisy z XIII wieku. Rzeźba Matki Boskiej Jackowej z XIII w. przed II wojną światową znajdowała się w kaplicy Potockich w kościele Bożego Ciała we Lwowie.




Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Zygmunt Put, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons