Autor
Opis
Wyspa w Gdańsku na rzece Motławie i Kanale na Stępce, położona w dzielnicy Śródmieście.
Ołowianka stanowiła w latach 1343–1454 własność zamku krzyżackiego.
Życie w średniowiecznym porcie gdańskim koncentrowało się na lewym brzegu Motławy. Znajdowały się tam wodne bramy miejskie, przy których istniały nabrzeża, drewniane pomosty i urządzenia przeładunkowe. Stały rozwój portu spowodował potrzebę powiększania i rozbudowy infrastruktury. Wykorzystano tereny na przeciwległym brzegu rzeki do budowy nowych magazynów i nabrzeży przeładunkowych.
W czasach krzyżackich był to obszar o dużym znaczeniu strategicznym, o czym świadczy fakt, że to właśnie tutaj wzniesiono zabudowania szafarza zakonnego. Najstarsza, utrwalona w dokumentach z 1404 roku nazwa tego miejsca brzmiała Szafarnia. Z leżącym po drugiej stronie Motławy Zamczyskiem łączył ową połać najpierw most, a od 1417 roku prom. Ołowianka nie była jeszcze wtedy wyspą. Została nią dopiero po przekopaniu w roku 1576 Kanału na Stępce. Obecną swoją nazwę zawdzięcza magazynom, służącym do przechowywania ołowiu. Największy z nich określano jako Dwór Ołowiany. Znajdowała się tam również waga, na którą wielki żuraw (konstrukcji Wybego Adama) ładował ołów sprowadzany drogą wodną aż z Olkusza.
W 1454 Kazimierz IV Jagiellończyk podarował wyspę miastu, które w tym samym roku włączyło ją w swoje granice administracyjne. Miasto zaczęło wynajmować spichlerze instytucjom i osobom prywatnym. Rejestry czynszów wymieniają trzy spichlerze w 1499, cztery spichlerze w 1553.
Oprócz Ołowianego Dworu, jak i wspomnianej wagi i dźwigu, po których nie ma już śladu, znajdowały się również spichlerze. Najlepiej zachował się z nich Królewski. Ta budowla z trzema kondygnacjami wzniesiona została w XVII wieku. Twórcą spichlerza był architekt gdański Jan Strakowski. Trzy inne – Panna, Miedź i Oliwski – odbudowano dopiero w 1985 roku.
Część wschodnia Ołowianki, zwana niegdyś Ciesielnią, wraz z kończącą ją Kępą należała do przystani portowej. Znajdowały się tam wielkie zakłady ciesielskie, a także rodzaj stoczni remontowej, z której korzystali Krzyżacy. Niedaleko znajdowała się rogatka wodna, w postaci długiego łańcucha lub drąga zagradzającego Motławę. Możliwe, że funkcjonowała jeszcze w 1809 roku.
W 1643 roku na wyspie Ołowiance znajdowało się 7 spichlerzy.
Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku rozpoczęto budowę w rejonie starej Ciesielni przepompownię ścieków, zachowaną do dziś. Budowę ukończono na początku następnej dekady. Wraz z nią pojawił się tam pierwszy komin i maszyny parowe. Zadaniem przepompowni było zbieranie ścieków z terenu całego miasta. Została ona celowo umieszczona bardzo nisko, na granicy terenu zurbanizowanego i przemysłowego. Rury odprowadzały ścieki w stronę łąk na Stogach (Rieselfeld), gdzie po oczyszczeniu w osadnikach wypełnionych piaskiem, w których rosła roślinność, ścieki były zrzucane do Martwej Wisły w okolicach Twierdzy Wisłoujście. W 2018 doszło do awarii przepompowni i zrzutu ścieków do Motławy.
W latach 1896–1898 na Ołowiance wybudowano kompleks elektrowni miejskiej przez berlińską firmę Siemens & Halske. Zbudowany został na Kanale na Stępce most kolejowy z linią, którą dowożono węgiel do elektrowni. Wedle pierwotnych planów Ołowianka miała zasilać oświetlenie ulic Gdańska i Wrzeszcza. Zastąpiono na początku gazowe oświetlenie na dzisiejszej al. Zwycięstwa. Zainstalowane urządzenia zasilały łącznie około 6200 żarówek. W roku 1907 długość ówczesnej sieci nadziemnej nie przekraczała jeszcze 170 km. Był to początek gdańskiej elektryfikacji. Elektrownia przechodziła rozbudowy zwiększające moc w latach 1905–1907, 1915–1916, w 1942, w 1952 i w 1962.
W ostatnich miesiącach II wojny światowej zakład doznał zniszczeń. Zburzona została fasada nadmotławska i przemysłowy komin oraz stropy elektrowni. Uszkodzenia samego zakładu usunięto w sierpniu 1945.
W latach 2011–2012 miał miejsce remont terenu przed wejściem do Centralnego Muzeum Morskiego, na którym utworzony został placyk miejski.
Obecnie dojazd na Ołowiankę możliwy jest dwoma mostami przerzuconymi przez Kanał na Stępce: Mostem Kamieniarskim (w przeszłości zwodzonym) z ul. Szafarnia po wschodniej stronie, oraz mostem od strony ul. Na Stępce, zbudowanym ok. 1916 roku jako most kolejowy. Z Głównym Miastem wyspę łączy prom pasażerski Motława.
Dla ruchu pieszego otwarto 17 czerwca 2017 r. zwodzoną kładkę, przerzuconą nad Motławą, łączącą Ołowiankę ze Starym i Głównym Miastem w okolicy Targu Rybnego. W marcu 2016 rozpisano przetarg na jej budowę. Budowa rozpoczęła się latem 2016 i miała się zakończyć w ciągu 13 miesięcy, tj. w maju 2017. Koszt realizacji inwestycji wynosił 7,65 mln zł. W związku z budową zawężone zostało światło toru wodnego. Część kładki jest ruchoma i w ciągu 2 min. (w awaryjnym trybie ręcznym 20 min.) otwiera się w stronę ul. Wartkiej. Konstrukcja kładki powstała w Zawierciu, a montaż jej 90-tonowego przęsła zwodzonego miał miejsce 7 maja 2017. Oddanie kładki do użytku nastąpiło wieczorem 17 czerwca 2017, po czym 28-29 czerwca była ona zamknięta z powodu awarii. Jej podnoszenie odbywa się mniej więcej co godzinę.
Instytucje i obiekty na wyspie:
1. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku (siedziba)
- Spichrz Oliwski
- Spichrz Panna, ze znakami wysokiej wody z 1745, 1775 i 1829
- Spichrz Miedź
- Spichrz Mała
- Spichrz Duża Dąbrowa
- Przepompownia ścieków, operator - Saur Neptun Gdańsk
- Statek muzeum SS Sołdek (przy nabrzeżu Motławy)
2. Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina (zaadaptowane obiekty dawnej Elektrociepłowni Ołowianka)
3. Spichrz Królewski (przekształcony w Hotel Królewski)
4. Bursztynowa Promenada Gwiazd
Opis skopiowano z wikipedii.
Zdjęcie: No machine-readable author provided. Merlin assumed (based on copyright claims)., CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons
Życie w średniowiecznym porcie gdańskim koncentrowało się na lewym brzegu Motławy. Znajdowały się tam wodne bramy miejskie, przy których istniały nabrzeża, drewniane pomosty i urządzenia przeładunkowe. Stały rozwój portu spowodował potrzebę powiększania i rozbudowy infrastruktury. Wykorzystano tereny na przeciwległym brzegu rzeki do budowy nowych magazynów i nabrzeży przeładunkowych.
W czasach krzyżackich był to obszar o dużym znaczeniu strategicznym, o czym świadczy fakt, że to właśnie tutaj wzniesiono zabudowania szafarza zakonnego. Najstarsza, utrwalona w dokumentach z 1404 roku nazwa tego miejsca brzmiała Szafarnia. Z leżącym po drugiej stronie Motławy Zamczyskiem łączył ową połać najpierw most, a od 1417 roku prom. Ołowianka nie była jeszcze wtedy wyspą. Została nią dopiero po przekopaniu w roku 1576 Kanału na Stępce. Obecną swoją nazwę zawdzięcza magazynom, służącym do przechowywania ołowiu. Największy z nich określano jako Dwór Ołowiany. Znajdowała się tam również waga, na którą wielki żuraw (konstrukcji Wybego Adama) ładował ołów sprowadzany drogą wodną aż z Olkusza.
W 1454 Kazimierz IV Jagiellończyk podarował wyspę miastu, które w tym samym roku włączyło ją w swoje granice administracyjne. Miasto zaczęło wynajmować spichlerze instytucjom i osobom prywatnym. Rejestry czynszów wymieniają trzy spichlerze w 1499, cztery spichlerze w 1553.
Oprócz Ołowianego Dworu, jak i wspomnianej wagi i dźwigu, po których nie ma już śladu, znajdowały się również spichlerze. Najlepiej zachował się z nich Królewski. Ta budowla z trzema kondygnacjami wzniesiona została w XVII wieku. Twórcą spichlerza był architekt gdański Jan Strakowski. Trzy inne – Panna, Miedź i Oliwski – odbudowano dopiero w 1985 roku.
Część wschodnia Ołowianki, zwana niegdyś Ciesielnią, wraz z kończącą ją Kępą należała do przystani portowej. Znajdowały się tam wielkie zakłady ciesielskie, a także rodzaj stoczni remontowej, z której korzystali Krzyżacy. Niedaleko znajdowała się rogatka wodna, w postaci długiego łańcucha lub drąga zagradzającego Motławę. Możliwe, że funkcjonowała jeszcze w 1809 roku.
W 1643 roku na wyspie Ołowiance znajdowało się 7 spichlerzy.
Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku rozpoczęto budowę w rejonie starej Ciesielni przepompownię ścieków, zachowaną do dziś. Budowę ukończono na początku następnej dekady. Wraz z nią pojawił się tam pierwszy komin i maszyny parowe. Zadaniem przepompowni było zbieranie ścieków z terenu całego miasta. Została ona celowo umieszczona bardzo nisko, na granicy terenu zurbanizowanego i przemysłowego. Rury odprowadzały ścieki w stronę łąk na Stogach (Rieselfeld), gdzie po oczyszczeniu w osadnikach wypełnionych piaskiem, w których rosła roślinność, ścieki były zrzucane do Martwej Wisły w okolicach Twierdzy Wisłoujście. W 2018 doszło do awarii przepompowni i zrzutu ścieków do Motławy.
W latach 1896–1898 na Ołowiance wybudowano kompleks elektrowni miejskiej przez berlińską firmę Siemens & Halske. Zbudowany został na Kanale na Stępce most kolejowy z linią, którą dowożono węgiel do elektrowni. Wedle pierwotnych planów Ołowianka miała zasilać oświetlenie ulic Gdańska i Wrzeszcza. Zastąpiono na początku gazowe oświetlenie na dzisiejszej al. Zwycięstwa. Zainstalowane urządzenia zasilały łącznie około 6200 żarówek. W roku 1907 długość ówczesnej sieci nadziemnej nie przekraczała jeszcze 170 km. Był to początek gdańskiej elektryfikacji. Elektrownia przechodziła rozbudowy zwiększające moc w latach 1905–1907, 1915–1916, w 1942, w 1952 i w 1962.
W ostatnich miesiącach II wojny światowej zakład doznał zniszczeń. Zburzona została fasada nadmotławska i przemysłowy komin oraz stropy elektrowni. Uszkodzenia samego zakładu usunięto w sierpniu 1945.
W latach 2011–2012 miał miejsce remont terenu przed wejściem do Centralnego Muzeum Morskiego, na którym utworzony został placyk miejski.
Obecnie dojazd na Ołowiankę możliwy jest dwoma mostami przerzuconymi przez Kanał na Stępce: Mostem Kamieniarskim (w przeszłości zwodzonym) z ul. Szafarnia po wschodniej stronie, oraz mostem od strony ul. Na Stępce, zbudowanym ok. 1916 roku jako most kolejowy. Z Głównym Miastem wyspę łączy prom pasażerski Motława.
Dla ruchu pieszego otwarto 17 czerwca 2017 r. zwodzoną kładkę, przerzuconą nad Motławą, łączącą Ołowiankę ze Starym i Głównym Miastem w okolicy Targu Rybnego. W marcu 2016 rozpisano przetarg na jej budowę. Budowa rozpoczęła się latem 2016 i miała się zakończyć w ciągu 13 miesięcy, tj. w maju 2017. Koszt realizacji inwestycji wynosił 7,65 mln zł. W związku z budową zawężone zostało światło toru wodnego. Część kładki jest ruchoma i w ciągu 2 min. (w awaryjnym trybie ręcznym 20 min.) otwiera się w stronę ul. Wartkiej. Konstrukcja kładki powstała w Zawierciu, a montaż jej 90-tonowego przęsła zwodzonego miał miejsce 7 maja 2017. Oddanie kładki do użytku nastąpiło wieczorem 17 czerwca 2017, po czym 28-29 czerwca była ona zamknięta z powodu awarii. Jej podnoszenie odbywa się mniej więcej co godzinę.
Instytucje i obiekty na wyspie:
1. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku (siedziba)
- Spichrz Oliwski
- Spichrz Panna, ze znakami wysokiej wody z 1745, 1775 i 1829
- Spichrz Miedź
- Spichrz Mała
- Spichrz Duża Dąbrowa
- Przepompownia ścieków, operator - Saur Neptun Gdańsk
- Statek muzeum SS Sołdek (przy nabrzeżu Motławy)
2. Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina (zaadaptowane obiekty dawnej Elektrociepłowni Ołowianka)
3. Spichrz Królewski (przekształcony w Hotel Królewski)
4. Bursztynowa Promenada Gwiazd
Opis skopiowano z wikipedii.
Zdjęcie: No machine-readable author provided. Merlin assumed (based on copyright claims)., CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons
Lokalizacja
Gdańsk, pomorskie