Szpital św. Ducha powstał z inicjatywy legata papieskiego Wilhelma z Modeny w roku 1242 jako pierwszy w Prusach. Władze państwa krzyżackiego obdarzyły go hojnymi nadaniami ziemi, dzięki czemu w krótkim czasie szpital stał się największą tego typu placówką w całych Prusach. Pierwotnie jego celem było oferowanie darmowej strawy dla chorych, biedoty i dla osób w podróży, z czasem przekształcił się w lecznicę, a ostatecznie w przytułek dla starych i zniedołężniałych. W latach 1291-1454 pełnił także funkcję głównego szpitala całego państwa krzyżackiego.

Początkowo były to zabudowania drewniane. Po pożarze, który strawił niemal całkowicie kościół i szpital, do odbudowy użyto cegieł. Kompleks ten pierwotnie służył jako przytułek dla bezdomnych i chorych. Zręby istniejących współcześnie murów pochodzą z XIV wieku.

Była to budowla salowa, podpiwniczona, z gotyckimi, krzyżowymi sklepieniami piwnic (zachowanymi do dziś). Od południowej strony zespół szpitalny otoczony był murem, który częściowo zachował się do dziś. W latach 1312-1467 był to naczelny szpital zakonu krzyżackiego, a wielki komtur pełnił jednocześnie funkcję wielkiego szpitalnika zakonu krzyżackiego. W następnych stuleciach był wielokrotnie przebudowywany i zmieniano również cel jego użyteczności.

Po zniszczeniu elbląskiego zamku król Kazimierz IV Jagiellończyk przekazał szpital na własność miastu Elbląg.

Od lat 60. XVI w., po przejęciu przez ewangelików, także i narodowości polskiej, nazywany był "kościołem polskim".

W XVII w. zespół został rozbudowany o niezachowane do dnia dzisiejszego piętrowe, szachulcowe budynki mieszkalne, dom szafarza, małą dzwonnicę i remizę strażacką.

W latach 1717-1772 były krzyżacki szpital pełnił funkcję kościoła garnizonowego wojsk polskich. W latach 1783-1808 służył jako kościół garnizonowy dla stacjonującego w mieście pruskiego batalionu piechoty. Od marca 1807 do lutego 1808 mieściły się tam piekarnia i magazyn mąki, utworzone przez Francuzów przebywających w Elblągu w czasie trwania wojny francusko-pruskiej. Od 1856 włączony do ewangelickiej parafii kościoła Najświętszej Marii Panny.

W 1910 do szpitala nadal należały tereny w mieście i poza nim o łącznej powierzchni 1692 hektary (16 920 000 m2), posiadał również aktywa o łącznej wartości 571 125 ówczesnych marek. W latach 1927-1928 jego pensjonariuszami było 28 starców obojga płci.

W trakcie walk o miasto w 1945 zabudowania zespołu szpitalnego i kościoła uległy całkowitemu zniszczeniu. Odbudowa zrujnowanego zabytku trwała kilka lat, a 28 maja 1979 r. uroczyście otwarto tam bibliotekę.

Obecnie w odbudowanym budynku mieści się Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Cypriana Kamila Norwida. Biblioteka posiada unikalne zbiory (większość z czasów od XVI do XVIII wieku). Księgozbiór liczy około pół miliona egzemplarzy. Ponad 50 000 woluminów stanowią zbiory o wysokiej wartości naukowej. Biblioteka jest w pełni skomputeryzowana.

Dawny Szpital stanowi przykład zespołu o dużych walorach architektonicznych i historycznych podlegających ochronie konserwatorskiej.





Opis skopiowano z wikipedii.
Zdjęcia: Dawid Galus, CC BY-SA 3.0 PL , via Wikimedia Commons