Panteon powstał ok. 1795–1799 r. na zamówienie ówczesnego właściciela majątku dobrzyckiego, gen. Augustyna Gorzeńskiego. Autorem projektu był warszawski architekt doby Oświecenia Stanisław Zawadzki. Budynek znajduje się na południowych obrzeżach parku w Dobrzycy, nieopodal oranżerii.

Nie jest znane pierwotne przeznaczenie obiektu. W przeszłości funkcjonowały hipotezy o Panteonie, jako miejscu tajnych obrządków wolnomularskich (sam inicjator budowy, gen. Gorzeński zajmował wysokie miejsce w hierarchii struktur masońskich, a motyw budowli przypominającej panteon pojawia się nagminnie w ikonografii masońskiej, m.in. na fartuszku wolnomularskim Woltera). Być może jednak budynek pełnił czysto użytkowo-rozrywkowe funkcje (jako centralna część oranżerii i jako pawilon parkowy, tzw. Kaffehaus). W początkach XX wieku Panteon służył jako lodownia. W latach 50. znajdował się – wraz z całym założeniem pałacowo-parkowym – w gestii Powiatowego Zarządu Rolnictwa w Krotoszynie. Później był użytkowany m.in. przez lokalny oddział PTTK. Obecnie, z inicjatywy Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy, we wnętrzach Panteonu organizowane są wystawy okolicznościowe.

W 1842 r. Edward Raczyński opublikował w swoim dwutomowym dziele Wspomnienia Wielkopolski rycinę Charlesa Ransonnette’a przedstawiającą Panteon w Dobrzycy (nazwany tam „kaplicą w Dobrzycy”) – dzięki tej popularnej publikacji Panteon stał się znany poza granicami Wielkopolski już w XIX wieku.

W historii architektury polskiej Panteon jest zaliczany do najważniejszych obiektów klasycystycznych. Zarówno jego nazwa, jak i kształt architektoniczny nawiązują do słynnej antycznej świątyni wszystkich bogów – Panteonu w Rzymie. Został założony na planie koła. Od strony północnej do budynku przylega portyk kolumnowy toskański z trójkątnym tympanonem i fryzem tryglifowym. Część główna Panteonu została nakryta spłaszczoną kopułą z latarnią. Wewnątrz ustawione przy ścianach kolumny wspierają profilowany, okrągły gzyms pod kopułą. Ściany pomiędzy kolumnami ozdobione są wnękami. Trzy duże otwory okienne pochodzą z 1931 r. (pierwotnie Panteon nie posiadał okien). Być może w przeszłości wnętrza ozdobione były polichromią, jednak liczne remonty i zmiany funkcji na przestrzeni wieków mogły doprowadzić do całkowitego zatarcia dekoracji malarskich. W 2003 r., w trakcie remontu generalnego, portyk kolumnowy został przesunięty do przodu o ok. 80 cm, co nie tylko zdeformowało pierwotny projekt Stanisława Zawadzkiego, ale także odbyło się ze złamaniem przepisów konserwatorskich. Usterkę naprawiono sześć lat później.

Panteon w Dobrzycy jest jedyną w Wielkopolsce budowlą o takim kształcie. Na terenie Polski do podobnych architektonicznie obiektów można zaliczyć kościół Wniebowzięcia NMP w Puławach; w Niemczech – panteon w Wörlitz; w Wielkiej Brytanii – panteon w Stourhead czy świątynię w Chiswick Garden, a w Stanach Zjednoczonych – rotundę University of Virginia w Charlottesville.






Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Blondi, CC BY-SA 3.0 PL , via Wikimedia Commons