Powstał jako Kościół łaski na mocy ugody altransztadzkiej zawartej między luterańskim królem szwedzkim Karolem XII a katolickim cesarzem Józefem I Habsburgiem

W kościele znajduje się 3,5 tysiąca miejsc siedzących, ogółem jednak może on pomieścić około 7 tysięcy osób. Nazywany bywa też „Kościołem Matką” i to nie tylko na Śląsku Cieszyńskim, jako że przez kilkadziesiąt lat po powstaniu był jedynym kościołem luterańskim w promieniu ponad siedemdziesięciu kilometrów, do którego na nabożeństwa uczęszczali wierni z przyległych okolic Moraw, Śląska Opawskiego i innych części Górnego Śląska, jak również z okolic zagranicznej Białej w Królestwie Polski.


Na Śląsku Cieszyńskim mieszka największa populacja luteran w Polsce i w Czechach (w samej diecezji cieszyńskiej jest ok. 36 tys. wiernych na łączną sumę ok. 60 tys. w Polsce). Już za czasów działalności Marcina Lutra, książę Księstwa cieszyńskiego – Kazimierz II sprzyjał reformacji, a jego wnuk: Wacław III Adam po obraniu władzy w 1545 r. pozwolił jej wręcz „kwitnąć” przyczyniając się do rozwoju tego wyznania w Księstwie. Decyzja ta nie wzbudziła fali protestów wśród poddanych, szybko znalazła swoje poparcie wśród szlachty, później chłopstwa i mieszczaństwa, a nawet sporej części duchowieństwa. Aby ustabilizować sytuację książę wydał „Porządki kościelne”.

Początki kontrreformacji miały miejsce za panowania syna Wacława III Adama: Adama Wacława, który w 1611 r. dokonał konwersji na katolicyzm, wypędził najbardziej aktywnych duchownych i odebrał kościoły w Cieszynie, Orłowej, Skoczowie i Strumieniu. Jednak prześladowania ewangelików za panowania Piastów, aż do ostatniej ich przedstawicielki Elżbiety Lukrecji były nieporównywalnie mniejsze od tych z czasów objęcia władzy przez wiedeńskich władców. W początkowym okresie panowania Habsburgów, czyli od 1654 do 1709 roku odebrano luteranom wszystkie kościoły, zakazano odprawiania nabożeństw i skonfiskowano Biblie i książki religijne. Jednak wiara luteran przetrwała, gdyż silnie zakorzeniła się wśród lokalnego ludu odprawiano potajemnie nabożeństwa w Beskidach, jak na Równicy i Małej Czantorii, część osób uciekła do bardziej tolerancyjnego Bielska i na ziemię żywiecką.

Sytuacja poprawiła się po podpisaniu ugody altransztadzkiej przez Józefa I i Karola XII w 1707 r. Ugoda ta pozwoliła na wybudowanie ewangelikom na Śląsku sześciu „kościołów łaski”, w tym Kościoła Jezusowego w Cieszynie (poza nim jeszcze w Żaganiu, Kożuchówie, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze i Miliczu; jako świątynia ewangelicka do dziś przetrwał tylko cieszyński kościół łaski). Głównymi fundatorami budowy tegoż zboru byli: Erdmann II Promnic z Pszczyny, Juliusz Gotlieb Sunnegh z Bielska Wacław Ludwik von Henckel z Bogumina. Liczbę ewangelików należących do zboru cieszyńskiego w chwili powstania szacuje się na około 50 tysięcy. Mimo tego, że parafia terytorialnie obejmowała tak duży obszar, w każdą niedzielę i święta organizowanych było pięć nabożeństw, podczas których kościół zawsze był pełen ludzi. W latach 1709–1730 Kościół Jezusowy został ważnym ośrodkiem pietyzmu i oraz bezpośrednio lub pośrednio oddziaływał na życie religijne kościołów wielu narodów. W 1781 r. cesarz Józef II wydał „Patent tolerancyjny”, przez co zezwolił luteranom, ewangelikom reformowanym i prawosławnym praktykowania własnego wyznania. Dzięki Wiośnie Ludów z lat 1848–1849 zostały zrównane prawa luteran z prawami katolików jako jednostek. Podstawę prawnego bytu Kościoła ewangelickiego w Austrii stanowił „Patent Protestancki” wydany w 1861 r. przez cesarza Franciszka Józefa I.


Gdy tylko miejscowi luteranie dowiedzieli się o zezwoleniu na budowę kościoła łaski w Cieszynie, rozpoczęli poszukiwania terenu pod jego budowę. Wybór padł na przedmiejskie ogrody koło Wyższej Bramy, należało jeszcze poczekać na ostateczne zezwolenie. Stało się to za sprawą cesarskiego wysłannika, hrabiego Jerzego Zinzendorfa w dniu 24 maja 1709 r. Kamień węgielny położono 13 października 1710. Początkowo „podmieniano” tylko na prędko zbudowany kościół drewniany (który służył jeszcze 13 lat) na murowany pod kierownictwem opawskiego architekta Jana Haüsruckera. Ukończenie zajęło kilkanaście lat, dzisiejszy, prawie w ogóle niezmieniony, kształt kościół przybrał po dobudowaniu wieży (również po uzyskaniu specjalnego zezwolenia) w 1772 r. Gdy kościół w końcu został wybudowany, był wówczas jedynym kościołem ewangelickim na Górnym Śląsku.



Opis skopiowano z wikipedi.
Photo: Hons084 / Wikimedia Commons