Cmentarz położony jest u zbiegu ulicy Olsztyńskiej i Kościuszki w Braniewie, w pobliżu urzędu miasta i dworca PKP. Z dwóch stron ogranicza go niewielki ciek wodny i brzeg rzeki Pasłęki. Cmentarz od strony ulicy Olsztyńskiej otoczony jest ogrodzeniem z ceglanymi słupkami, przykrytymi stylizowaną czapką betonową, i kratą metalową. Drogi wewnętrzne na cmentarzu stanowią alejki wyłożone kostką brukową. Cmentarz posiada jedno letnie ujęcie wody z sieci wodociągowej. Na cmentarzu znajduje się 1709 miejsc grzebalnych. Na nekropolii brak jest wolnych miejsc na nowe groby, pochówki odbywają się do grobów już istniejących. Obiekt pełni funkcję cmentarza komunalnego.

Cmentarz funkcjonował tu przynajmniej od 1651 roku. Założono go w Nowym Mieście Braniewie jako cmentarz do grzebalny ofiar epidemii dżumy (zobacz: dżuma na Warmii 1708–1711), dlatego założony został poza murami miasta, przy drodze prowadzącej do Pieniężna. Zmarłych na dżumę grzebano tu w niepoświęconej ziemi (in terra non sacro), tak samo zresztą jak i wówczas również samobójców oraz nieochrzczone niemowlęta. Szerzej udokumentowana historia cmentarza jest w XVIII wieku i związana jest z powstaniem tu kaplicy cmentarnej pod wezwaniem świętego Rocha, wzniesionej w latach 1710–1711.

Po II wojnie światowej, w latach 1945–1947, na cmentarzu grzebano Niemców, którzy zmarli wskutek tyfusu i wycieńczenia, w mogiłach pojedynczych i zbiorowych. Współcześnie jest to cmentarz komunalny, najstarsze czytelne nagrobki na cmentarzu pochodzą z 1948 roku.

W jego sąsiedztwie powstał ok. 1835 roku cmentarz żydowski; został on sprofanowany przez nazistów podczas nocy kryształowej (9/10 listopada 1938). Współcześnie pozostał po tym cmentarzu tylko fragment ogrodzenia i umieszczona na nim w 2018 roku tablica pamiątkowa.

Wieści o szerzeniu się dżumy dotarły do Braniewa w połowie września 1709 roku, wzbudzając wśród władz i mieszkańców duży niepokój. Mimo stosowania różnych środków zapobiegawczych, na początku października 1709 roku zaraza dotarła do miasta. Przywlókł ją tu ponoć pewien przyjezdny z Królewca. Już w listopadzie wymierały całe domostwa. Chorych umieszczano w domach dla trędowatych przed bramami miasta oraz przystąpiono do budowy w miejskim lesie baraków drewnianych dla zadżumionych mieszkańców. Mimo to dżuma nadal zbierała w mieście obfite żniwo, przesilenie miało miejsce w 1710 roku. W samym Braniewie zmarło 1050 osób, a na obszarze parafii braniewskiej do 8 tys. osób. Największa śmiertelność była wśród ludności Nowego Miasta.

Cmentarze nie mogły pomieścić zmarłych. Licznych zmarłych grzebano m.in. na cmentarzu św. Jana, cmentarzu przy kaplicy Świętego Krzyża w Braniewie oraz na cmentarzu przy drodze do Pieniężna przy dzisiejszej ul. Olsztyńskiej (stąd ten cmentarz ten zwano później dżumowym). Na tym cmentarzu ksiądz Nowego Miasta Braniewa, Johannes (Jan) Trojan, z zebranej jałmużny ufundował kaplicę św. Rocha, opiekuna osób zadżumionych. Ofiary zarazy chowano na cmentarzu przy tej kaplicy. Sam ksiądz Jan Trojan również zmarł w 1710 roku. Dżuma wygasła w Braniewie dopiero w marcu 1711 roku. Była to ostatnia, jak się przyjmuje, taka fala morowego powietrza w historii.

Po wojnie nieczynna kaplica niszczała i popadała w ruinę. Miasto nie było w stanie uratować zabytku, zgodziło się jedynie na jej przekazanie parafii św. Katarzyny w Braniewie. Z inicjatywy ks. Tadeusza Brandysa oraz dzięki wsparciu honorowego obywatela miasta Gerharda Steffena i niemieckiej fundacji renowację zabytkowej kaplicy przeprowadzono w 2005 roku. W maju 2006 roku umieszczono na ścianie kaplicy pamiątkową tablicę. 18 czerwca 2006 roku miało miejsce ponowne poświęcenie kaplicy przez arcybiskupa Wojciecha Ziembę oraz wizytatora apostolskiego ks. Lothara Schlegela(niem.).






Opis skopiowano z wikipedi.
fot. Aleksander Durkiewicz, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons