Pierwotnie, na terenie istniejącego dziś założenia zbudowana została (prawdopodobnie przez ród Pileckich) wieża obronna, datowana na II połowę XVI wieku. Około 1610 roku obiekt został rozbudowany przez Stadnickich i przyjął kształt podkowy. Najpoważniejsza rozbudowa miała miejsce w latach 1629-1641, gdy właścicielem obiektu był wojewoda Stanisław Lubomirski. Zamek został wówczas otoczony potężnymi fortyfikacjami bastionowymi, które uchroniły go przed zdobyciem w 1655 roku przez Szwedów i w 1657 roku przez Siedmiogrodzian. W 1745 roku właścicielem zamku stał się marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski. Po jego śmierci, pełne władanie zamkiem objęła jego żona Izabela Lubomirska z Czartoryskich, która po 1783 roku tereny ziemnych fortyfikacji zamieniła na ogrody. Po śmierci księżnej marszałkowej, w 1816 roku zamek przeszedł na własność jej wnuków - Alfreda i Artura Potockich. W 1830 roku Artur otrzymał Krzeszowice a Łańcut stał się ordynacją z Alfredem Potockim jako pierwszym ordynatem.

W czasie II Wojny Światowej Potoccy nie byli prześladowani przez hitlerowców, a w zamku mieścił się sztab Wehrmachtu. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej 1 sierpnia 1944 roku Alfredowi Potockiemu udało się zbiec na zachód i za przyzwoleniem Niemców - zabrać wiele cennych dóbr zamkowych. Zamek nie ucierpiał podczas wojny.

Po wojnie zamek został przejęty przez władze Polski Ludowej i zamieniony na muzeum. Można zamówić tu lekcje m.in. na tematy biblijne i mitologiczne w malarstwie, obyczaje i zwyczaje w dawnej Polsce, judaizm – religia i sztuka, teatr dworski i tradycje żywych obrazów. Sprzyjają temu m.in. oryginalne dekoracje teatralne i scenograficzne projekty z przełomu XIX i XX w., unikatowe w skali polskiej.

Ostatni proboszcz w Monasterzyskach ks. Antoni Joniec zabrał ze sobą obraz Matki Boskiej Bolesnej z miejscowego kościoła i umieścił ją w zamkowej kaplicy. W 1950 roku jego bratanek przewiózł obraz do kościoła w Bogdanowicach.

W nawiązaniu do zapoczątkowanych przez Izabelę Lubomirską tradycji, zamek prowadzi ożywioną działalność muzyczną. Od 1960 roku, w maju organizowany jest Festiwal Muzyki - jedna z najważniejszych w kraju impreza muzyki poważnej.

W 1996 roku w zamku odbyło się spotkanie dziewięciu prezydentów państw Europy Środkowej. W zamku odbyły się uroczystości ślubne Stanisława Potockiego i Rosy Larco de la Fuente oraz część uroczystości pogrzebowych związanych ze sprowadzeniem do Polski prochów śp. Elżbiety z Radziwiłłów Potockiej, jej synów Alfreda i Jerzego oraz jego żony Susany Iturreguiy Orbegoso.
Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1981 roku zakupiło dla zamku w Galerii Heim w Londynie kilka portretów Potockich, a Fundacja na rzecz Muzeum-Zamku w Łańcucie nabyła portret Alfreda I Potockiego pędzla Jana Tabińskiego. Na terenie zamku powstała kolekcja sztuki cerkiewnej oraz izba pamięci 10 Pułku Strzelców Konnych.

Mimo strat, zamek w Łańcucie wyróżnia się na tle innych rezydencji magnackich bogactwem bogactwem zbiorów i zachowanymi założeniami parkowo-pałacowymi.

Po wejściu do zamku wchodzi się do Wielkiej Sieni, której układ zachował się z XVII wieku. Na sklepieniu znajduje się herb Lubomirskich oraz trzech rodzin spokrewnionych - Radziwiłłów, Czartoryskich i Sanguszków.

Najważniejsze sale w zamku to:
- Sala Balowa
- Sala Kolumnowa
- Jadalnia Wielka
- Galeria Rzeźb
- Teatr Dworski
- Chińskie Pokoje.
Znakomite jest ich oryginalne wyposażenie, w tym kolekcja pojazdów konnych wraz z akcesoriami. Do najważniejszych dzieł sztuki należą rzeźba dłuta Antonia Canovy przedstawiająca Henryka Lubomirskiego jako Amora oraz autoportret Sofonisby Anguissoli z 1556 roku. W Łańcucie znajduje się także największy i najlepiej zachowany w Polsce przykład biblioteki magnackiej (liczącej 22 tys. woluminów).

Otoczenie zamku stanowi park w stylu angielskiego parku krajobrazowego. Obecny jego kształt, powstał na przełomie XIII i XIV wieku, kiedy należał do Stanisława i Izabeli Lubomirskich. Park ma obszar 36 ha i dzieli się na: park wewnętrzny w obrębie fosy i park zewnętrzny poza fosą na wschód od zamku. Izabela Lubomirska z zamiłowaniem dbała o sukcesywne powiększanie i ulepszanie zamkowych ogrodów, zamkowej Oranżerii oraz parku. W skład parku wchodzą: Ogród Różany, Ogród Włoski oraz Ogród Bylinowy. Znajduje się w nim także Glorieta z około 1800 roku.
W Parku znajdują się zabytkowe obiekty: Zameczek Romantyczny (1800), Oranżeria (1802), ujeżdżalnia (1830), stajnie (1898), wozownia (1902), szkoła muzyczna w dawnym domu ogrodników, Storczykarnia (1904/2008), kort tenisowy oraz jeziorko.
Do dziś widoczny jest także zarys fortyfikacji obronnych, które księżna Izabela Czartoryska częściowo zniwelowała w związku z poszerzeniem ogrodu.

W 1979 roku zamek został wpisany do rejestru zabytków.






fot. Mach240390, CC BY 4.0 <https://creativecommons.org/licenses/by/4.0>, via Wikimedia Commons