Jest trzecim do co wielkości zamkiem w Polsce (po zamku w Malborku i Wawelu). Budowla posiada ponad 400 pomieszczeń (wraz z zabudowaniami gospodarczymi około 600), jej powierzchnia od parteru do 4. piętra liczy 10 062 m², natomiast 5 kondygnacja ma 894 m². Łącznie jest to około 11 tys. m² (bez wliczania powierzchni piwnic zamkowych). Wraz z kilkunastoma budowlami znajdującymi się przy samym zamku, do administracji Książa przynależy 16 822 m² powierzchni użytkowej.

Historia 

Według legend, pierwszą warownię miał w tym miejscu wznieść rycerz o imieniu Funkenstein w połowie X wieku. Jeszcze jako młody chłopak miał on w 933 roku podarować księciu saksońskiemu, Henrykowi I Ptasznikowi worek wykopanego w lesie węgla. Sytuacja ta miała ucieszyć władcę do tego stopnia, że w nagrodę nadał mu godność szlachecką i przydomek Tego Który Przynosi Kamienie Dające Iskry. Nakazał mu także wrócić na Śląsk, odnaleźć dogodne miejsce i w jego sąsiedztwie wznieść gród obronny, aby z jego pomocą strzec czarnego skarbu. 

W źródłach historycznych Książ po raz pierwszy wzmiankowany jest 25 lutego 1293 roku jako element tytularny księcia Bolka I. Zamek mógł być wzniesiony od podstaw lub powstać w wyniku modernizacji istniejącego już obiektu. Nastąpić to musiało po 1291 roku, gdyż na początku tego roku Bolko I tytułował się panem Lwówka, a nie Książa. 

Nowo wybudowana budowla, pierwotnie zwana "Książęcą Górą" miała wyróżniać się pośród tego typu budowli nie tylko dogodnym położeniem pod względem wojennym, ale także malowniczą lokalizacją w sercu lasów. Obiekt uważano wówczas za "klucz do Śląska", o niezwykle istotnym znaczeniu strategicznym. 

Dawniej władcy mieli zwyczaj przekazywania w dzierżawę zamków i posiadłości rodom rycerskim, tak też na terenach do nich należących w różnych zamkach zasiadali burgrabiowie. Furstenberg został ponownie odnotowany w 1355 roku w zapisie rocznikarskim. Zawarta w nim była informacja dotycząca poskromienia przez Bolka II jego zbuntowanych wasalów i przejęcia ich zamków: Książ, Czarny Bór, Cisy i Konradów, leżących w okolicy dzisiejszego Wałbrzycha. Miało bowiem dojść wśród rycerzy do buntu przeciwko Bolkowi II, przypuszczalnie w związku z układem sukcesyjnym zawartym przez niego z królem Czech. Twierdza Książ została wówczas odbita z rąk jego burgrabiego, Kekelona von Czirn. Kekelon był rycerzem który w świetle wcześniejszych dokumentów, jawił się jako jedna z najznaczniejszych postaci w księstwie, zaufana osoba Bolka II. 

Na mocy wspomnianego układu sukcesyjnego, po bezpotomnej śmierci Bolka II, w 1368 roku ksiąskie dobra przeszły pod panowanie władczy Czech Karola IV Luksemburskiego, z zastrzeżeniem dożywotniego władania majątkiem przez wdowę po Bolku II - Agnieszkę Habsburg. Blisko przed śmiercią Bolko II w znacznym stopniu zdołał rozbudować zamek. 

Przed 1386 roku na burgrabiego wytypowany został Piotr z Prochowic. Niedługo potem miało dojść do sprzedaży zamku. Zamek wraz z przyległościami miał przejść na własność starosty czeskiego, Benesza z Choustnik. Akt sprzedaży został spisany 1 stycznia 1386 roku przez Agnieszkę Habsburg a z jego treści wynika, że: 

Wśród współczesnych historyków Elżbieta von Parchwitz budzi wiele kontrowersji. Niektórzy uważają ją za córkę Bolka II i Agnieszki. W 1392 roku budowla przeszła w posiadanie króla czeskiego, Wacława IV Luksemburskiego z powodu śmierci Agnieszki. Wacław uczynił z zamku siedzibę starostów. 

W 1410 roku pierwszym starostą zostaje Jan Von Chotienitz. Po jego śmierci w 1428 roku majątek dziedziczy jego syn, Janko von Chotienitz, który od 1430 roku miał władać zamkiem wraz z Hermannem von Czettritz. Po śmierci Janka w 1447 roku Hermann poślubia jego najstarszą córkę wnosząc w wianie książański majątek. Po śmierci Hermanna w 1454 roku dobra przejmuje syn, Hans von Czettritz. 

Już w 1463 roku warownie podporządkowuje sobie król Czech, Jerzy z Podiebradów, który przekazuje ją swemu zaufanemu dowódcy wojskowemu Birce von Nassidel. W 1466 roku Birka odstąpił Książ Hansowi Schellendorfowi. Hans zdołał dwukrotnie obronić zamek przed atakiem wojsk węgierskich w 1475 i w 1477 roku. Dopiero kolejne oblężenie z 1482 roku zorganizowane przez stany śląskie i łużyckie oraz węgierskie wojska złamało opór niepokornego feudała, który ostatecznie został wtrącony do więzienia. Zamek został przekazany staroście Jerzemu bon Stein, który w trakcie podboju dowodził zjednoczonymi siłami węgierskimi i wrocławskimi. Jerzy jako pierwszy przyczynił się do zmiany charakteru zamku z twierdzy, zamieniając większość obronnych pomieszczeń na pomieszczenia mieszkalne. 

W latach 1484-1497 starostą Książa był Fryderyk von Hohberg. W 1497 roku Władysław II Jagiellończyk wydzierżawia dobra książańskie (2 miasta, 17 wsi i 5 zamków) swemu kanclerzowi, Janowi von Schellenbergowi. W 1503 roku jego syn Jerzy zamienił dobra Książ na dobra głubczyckie z Piotrem Haugwitzem. Piotr w 1509 roku sprzedaje Książ rycerzowi Kunzowi von Hohbergowi. To właśnie jego ród w największym stopniu wpływa na historię Książa (obiekt pozostaje w ich rękach aż do konfiskaty przez nazistów w 1941 roku). W latach 1548-1555 Hochbergowie dokonali pierwszej dużej przebudowy zamku, nadając mu styl renesansowy, równocześnie znacznie rozszerzająć posiadłość, która w 1599 roku obejmowała 31 wsi i miasta Świebodzice, Mieroszów i Boguszów. 

W latach 1618-1648, w czasie wojny trzydziestoletniej na zamku przebywał sam Albrecht von Wallenstein. W trakcie tego konfliktu Książ wielokrotnie był plądrowany i ulegał częściowym zniszczeniom. Zniszczone podczas ataku Szwedów w 1646 roku umocnienia zostało dwa lata później przebudowane na tarasy ogrodowe w stylu francuskim. W 1688 roku przebudowano północne skrzydło (tzw. Długi Mur). 

W latach 1705-1732 Konrad Ernest Maximilian von Hochberg zainicjował pierwszą tzw. wielką przebudowę zamku. Usunięto dawne fortyfikacje, powstały bramy wjazdowe, nowe pomieszczenia gospodarcze, tarasy ogrodowe i mała architektura. W tym okresie powstała także biblioteka pałacowa, zbiory przyrodnicze i kolekcje sztuki. Powstało reprezentacyjne skrzydło barokowe, Dziedziniec Honorowy i budynki przedzamcza (łaźnia, oficyna, posterunek, budynek bramny, biblioteka). Na Topolowym Wzgórzu zbudowano pawilon letni który w II połowie XIX wieku stał się rodzinnym mauzoleum Hochbergów. W 1772 roku utworzono majorat ksiąski. 

W latach 1789-1833 Jan Henryk VI von Hochberg zagospodarowuje najbliższe otoczenie zamku. Na terenie zamkowego parku powstają różne budynki, przebudowane zostają istniejące resztki ruin dawnego zamku (tzw. Starego Książa) i przekształcone na romantyczne ruiny dla księcia Hansa Heinricha IV Hochberga. 

W 1844 roku powstaje słynna stajnia i masztalarnia. W 1847 roku do dóbr dołączono księstwo pszczyńskie. 

 W 1856 roku panem na Książu zostaje Jan Henryk XI Hochberg. Zmiany i przemiany jakie wprowadził, trudno dziś wyliczyć. Warto wspomnieć m.in. o zakładaniu dróg, parków i lasów, stworzeniu bezpłatnej szkoły kucharskiej dla córek zatrudnionych w wałbrzyskich kopalniach, zorganizowaniu kształcenia dla młodych robotników, wspieraniu parafii oraz kas pogrzebowych, szpitalnych i wdowich, emerytalnych i rentowych. Rodzina Hochbergów była mocno zaangażowana w pomoc najuboższym - pod koniec XIX wieku członkowie rodu wydawali na cele socjalne 60.000 marek rocznie. 

Przeprowadzone przez Jana Henryka XI reformy stały się podwalinami reformy socjalnej Otto von Bismarcka. 

W dniu 8 grudnia 1891 roku Jan Henryk XV Hochberg, syn Jana Henryka XI żeni się w Londynie z Marią Teresą Cornwallis West, dzisiaj znaną jako Księżna Daisy. Błogosławieństwa młodej parze udzieliła sama Królowa Wiktoria. Księżna Daisy stała się jedną z najbardziej znanych postaci Zamku, swoje przemyślenia spisała w pamiętniku "Lepiej przemilczeć" wydanym w języku polskim.

W latach 1909-1923 Jan Henryk XV dokonał tzw. drugiej wielkiej przebudowy zamku, która obejmowała m.in. dobudowę drugiego skrzydła i modernizację tarasu z fontannami. Powstała także eklektyczna fasada z dwoma cylindrycznymi wieżami i wieża główna o wysokości 47 metrów, zwieńczona kulistym hełmem z latarnią. Przez I wojną światową wzniesiono także palmiarnię w Lubiechowie i urządzono ogród japoński. 

W 1939 roku zamek przejęły władze III rzeszy. Ostatnia z rodziny Hochbergów - Maria Hochberg von Pless została zmuszona w 1940 roku do opuszczenia rezydencji. Od 1941 roku rozpoczęto przekształcanie zamku na jedną z kwater Adolfa Hitlera. Utworzono tu filię obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Podczas przebudowy zniszczono większość zabytkowego wystroju wnętrza. Przed głównym portalem wydrążono szyb windowy o głębokości 40 metrów, a pod zamkiem podziemny schron i siatkę tuneli. Pod obiektem powstał podziemny kompleks, mający służyć jako fabryka sprzętu wojskowego, depozyt tajnych dokumentów oraz miejsce badań nad bronią atomową. 

Synowie Daisy i Jana Henryka XV walczyli przeciw Hitlerowi: Jan Henryk XVII w armii brytyjskiej a Aleksander w wojsku polskim. W latach 1945-1946 w amku stacjonowały wojska radzieckie, które stale dewastowały obiekt. 

W latach 1956-1957 zamek niszczał, dewastowany przez okoliczną ludność. Traktowany jako niemiecka spuścizna obiekt budził zainteresowanie szabrowników. Obiekt został zabezpieczony dopiero w latach 1956-1962. Ogromny szyb windowy znajdujący się na Dziedzińcu Honorowym został zasypany dopiero w 1967 roku. 

W 1974 roku rozpoczęły się prace remontowe barokowych sal. Zaprojektowane został piękne tkaniny w salonach barokowych, które dziś są najbardziej reprezentacyjnymi pomieszczeniami Zamku. W 1991 roku właścicielem obiektu została gmina Wałbrzych.

Z ramienia gminy Wałbrzych w 2005 roku rozpoczął się ogólny remont zamku. Doszło do zmiany elewacji zamkowej od wschodniej (front) strony. Przełomowe było ponowne połączenie wałbrzyskiej Palmiarni i zamku jako kompleksu obiektów, dwa etapy renowacji mauzoleum Hochbergów, kilkuetapowy remont dachu, uruchomienie nowej iluminacji zamku, przebudowa przedzamcza.  

Na początku 2015 roku została otwarta wystawa "Metamorfozy Zamku Książ", współorganizowana z Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Dawne dzieła Hochbergów powróciły do zamku po 70 latach. Po kilkudziesięciu latach do zamku powróciło 10 dzieł sztuki z dawnej kolekcji Jana Henryka XV von Hochberga i księżnej Daisy. Łącznie w Książu znalazło się aż 38 obrazów związanych z historią Zamku lub fascynacjami dawnych właścicieli obiektu. Wszystkie dzieła pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu i zostały wybrane w celu ozdobienia zamkowych wnętrz. Do zamku powróciła także jedna z ksiąg, XVIII-wieczna "Kronika Saksońska", zabytkowa porcelana z 1873 roku. W 2018 roku została otwarta "Podziemna Trasa Turystyczna" w tunelach drążonych w czasie II wojny światowej. W tym samym roku zamek znalazł się na liście "7 cudów Polski" na 100-lecie Niepodległości Polski. Obecnie zamek odwiedza około 300.000 turystów rocznie. 

Architektura 

Zamek zbudowany jest wewnątrz malowniczych lasów, w wąwozie przepływającej w dole rzeki Pełcznicy. Znajduje się na urwistym skalnym masywie, około 80 metrów nad dnem doliny. W jego południowo-wschodniej części usytuowano zamek górny, wzniesiony na planie owalu. Jego głównym elementem jest czworoboczna wieża, a z młodszą, lecz jeszcze średniowieczną fazą budowy związane jest powstanie zabudowy wzdłuż obwodu obronnego z soczewkowatym dziedzińcem na dłuższej osi zamku. Na zewnątrz południowo-wschodniej kurtyny wybudowano wówczas trójkondygnacyjny dom na planie załamanego prostokąta. Od strony stoku wsparty został on przez trzy potężne przypory. W tym czasie mógł istnieć także budynek kuchni z charakterystycznym kominem butelkowym, dobudowany do południowo-zachodniego odcinka muru obwodowego. Do zamku górnego, od południa przylegało owalne przedzamcze. Od południowo-wschodniej strony umieszczono dziedziniec z bramą wjazdową, poprzedzoną fosą wykutą w skale. Za nią znajdował się zamek dolny z własnymi obwarowaniami. Otoczony był murem zwieńczonym blankami i wzmocniony dodatkowo cylindrycznymi basztami, nieco wysuniętymi przed lico obwodu obronnego. W dzisiejszej, barokowo-neorenesansowej bryle zamku ciężko odnaleźć jego pierwotny, średniowieczny wygląd. Najlepiej dostrzegalnym elementem z tego okresu jest wieża główna. 

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:

• zespół rezydencjonalny:
  • zamek, z końca XIII w., przebudowany w XV–XVII w., w latach 1722–1724, w latach 1908–1915
  • dwie oficyny, z lat 1722–1724, 1910
  • budynek bramny, z lat 1718–1719, 1890
  • budynek nr 5, dawny urząd podatkowy, z XIX/XX w.
  • budynek nr 6, dawna pralnia, obecnie hotel „Mariówka”, z XIX/XX w.
  • budynek nr 7, dawny areszt, obecnie hotel, z XIX/XX w.
  • budynek nr 7 a, z bramą gospodarczą wschodnią, z XIX/XX w.
  • dawna kuźnia, z XIX/XX w.
  • mury obronne, oporowe i graniczne, z basztami, bramami, mostami i tarasami, z XVI–XX w.
  • pawilon parkowy, z lat 1732–1734, 1883
  • brama główna, ul. Jeździecka, z lat 1722–1724
  • brama parkowa, ul. Jeździecka, z lat 1722–1724
  • park przy pałacu, z XVIII–XX w.
  • założenie parkowe z budynkami:
    • park romantyczny, z XVIII–XX w.
    • kuźnia, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka 5, z początku XX w.
    • leśniczówka, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka 9, z początku XX w.
    • stodoła, murowano-szachulcowa, ul. Jeździecka, z początku XX w.
  • zespół stadniny koni, z 1824:
    • pięć stajni
    • ujeżdżalnia
    • wozownia
  • zamek Stary Książ, ruina romantyczna, z 1794
  • budynki w zespole zamku Książ → Świebodzice, ul. Wałbrzyska 44–46:
    • domy szwajcarskie: I, II
    • brama wjazdowa na teren zespołu
• pozostałości pomnika nagrobnego synów Jana Henryka VI von Hochberga (1768–1833) i jego żony Anny Emilii von Anhalt-Kothen-Pless (1770–1830): Jana Henryka VIII (1795–1796) i Jana Henryka IX (1802–1802), autorstwa Christiana Wilhelma Tischbeina na wyspie nieistniejącego Łabędziego Stawu położonego na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego na zachód od zamku, za Pełcznicą.

fot. Oficjalna strona zamku.