Potrzebę utworzenia Parku Narodowego widziano już w XIX wieku. W 1868 roku Wysoki Sejm Galicyjski uchwalił ustawę "względem zakazu łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich, właściwym Tatrom, świstaka i dzikich kóz”. Była to jedna z pierwszych tego typu ustaw w Europie. Do jej egzekwowania ustanowiono straż myśliwską. Utworzone w 1873 roku Towarzystwo Tatrzańskie rozszerzyło ochronę także na niektóre rośliny: szarotkę alpejska, cisa i limbę. Z jego też inicjatywy utworzono Towarzystwo Ochrony Tatr Polskich, które rozpoczęło zbiórkę pieniędzy na wykup Tatr z rąk prywatnych i utworzenie parku narodowego. Wykupiono obszar o powierzchni około 1000 ha. Wykup prowadził także Skarb Państwa. W 1932 roku wykupił ponad 900 ha, a w 1933 ok. 9000 ha Fundacji Kórnickiej. 26 czerwca 1939 roku utworzono "Park Przyrody w Tatrach”, w celu "utrzymania tatrzańskiej flory i fauny oraz ochrony wszelkich innych form przyrody ze względów naukowych, estetycznych, historycznych, pamiątkowych”.
Po II Wojnie Światowej kontynuowano starania w celu utworzenia Parku. Znacjonalizowano własność rodziny Uznańskich obejmującą ponad połowę polskich Tatr. Park Narodowy utworzono w 1954 roku i włączono w jego obszar także własność Wspólnoty Leśnej Uprawnionych Ośmiu Wsi (doliny Chochołowska i Lejowa). Polskie Tatry na utworzenie parku musiały czekać sześć lat dłużej niż Tatry Słowackie. Ochroną parkową objęto wówczas cały obszar górski i otulinę na Podhalu.

Tatry to jedyne Góry w Polsce o charakterze alpejskim, jedyne w Polsce miejsce, gdzie żyją kozice i świstaki. Żaden z polskich Parków Narodowych nie posiada aż tak swoistej flory. Dla około 200 gatunków roślin naczyniowych Tatry są jedynym miejscem występowania w Polsce. Konieczność ich ochrony, narodziła się w wyniku intensywnej eksploatacji przyrody. O ile przed XIX wiekiem wpływ ludzi na przyrodę Tatr był niewielki, tak w kolejnych stuleciach przyroda Tatr uległa znacznym zniszczeniom. Głównymi czynnikami zagrożeń były:
- rabunkowa gospodarka leśna - zmiana składu gatunkowego lasu (wyeliminowanie buka i jodły, nasadzenie na tych stanowiskach świerka), wprowadzanie obcych gatunków. Obecny dolnoreglowy las świerkowy jest lasem wtórnym,
- pasterstwo - spowodowało zmiany w krajobrazie. Dzisiejsze reglowe polany powstały w miejsce wyciętych lasów, naturalne hale znacznie powiększono przez wycinkę kosodrzewiny. Wypas spowodował obniżenie górnej granicy lasu, zwiększył zagrożenie lawinowe, eutrofizację oligotroficznych jezior wysokogórskich i wiele innych,
- gospodarka łowiecka i zarybianie - kłusownicy wybijali świstaki i kozice, wprowadzenie i skrzyżowanie rodzimego jelenia karpackiego z obcymi rasami tego gatunku, sprowadzonych z innych obszarów Europy, Ameryki Północnej i Azji, zarybianie jezior wysokogórskich obcym gatunkiem – pstrągiem źródlanym (wytępił on reliktową faunę skorupiaków planktonowych),
- przemysł - dla jego potrzeb budowano drogi dojazdowe, niszczono lasy, urbanizowano niektóre rejony Tatr. Dla potrzeb górnictwa i hutnictwa żelaza (huty w Kuźnicach i w Dolinie Kościeliskiej) wyrąbano niemal całkowicie dolnoreglowe lasy bukowe (huty wówczas opalane były drewnem). Dzieła zniszczenia pierwotnych lasów dokonały papiernie.

Tatrzański Park Narodowy obejmuje całe polskie Tatry oraz niewielkie części Pogórza Bukowińskiego i Rowu Podtatrzańskiego, zarówno te przylegające do obszaru parku, jak i enklawy (np. Wyskówki, Harenda, Polana Rogoźniczańska, Bafiów Bór). Najwyższym punktem jest szczyt Rysów (2499 m), najniższym dolina Porońca (ok. 773 m), różnica wysokości między nimi wynosi 1730 m.

Klimat Tatr a co za tym idzie ich roślinność charakteryzuje się piętrowością. Najniższe piętro, czyli piętro regla dolnego, porastają lasy świerkowe, bukowe i jodłowe. Regiel górny to prawie wyłącznie bór świerkowy. Piętro kosodrzewiny (1550–1800 m) porasta roślinność krzewiasta z przewagą kosodrzewiny. Piętro hal to wysokogórskie murawy z bogatą roślinnością alpejską. Spotkać tu można m.in. wiele gatunków goździka lodowcowego, goryczek, sasankę alpejską. W piętrze turni roślinność jest uboga, rosną tu m.in. goryczka przezroczysta i jaskier lodnikowy.
Z ssaków występujących w Tatrach warto wymienić świstaka i kozicę (które wytworzyły w Tatrach podgatunki: świstaka tatrzańskiego i kozicę tatrzańską), a w partiach niższych sarnę europejską, łasicę pospolitą, rysia, jelenia i niedźwiedzia brunatnego. Wśród ptactwa króluje orzeł przedni i pomurnik.
Zarówno faunę jak i florę Tatr charakteryzuje duża liczba endemitów. Świstak tatrzański stanowi podgatunek świstaka alpejskiego. Przez pewien okres czasu groziło mu wyginięcie, do czego przyczynił się góralski przesąd, że sadło świstaka stanowi panaceum na różne choroby. Bogata jest endemiczna fauna bezkręgowców.
Z endemitów roślinnych wymienić warto warzuchę tatrzańską oraz trawy: wiechlinę granitową i tatrzańską. Na uwagę zasługują także wierzba żyłowana oraz dębik ośmiopłatkowy, relikty epoki lodowcowej.

W Tatrach poruszać się wolno tylko po oznakowanych ścieżkach, które zwykle są w dobrym stanie, a w bardziej eksponowanych miejscach często są zaopatrzone w klamry i łańcuchy umożliwiające turystom bezpieczne dotarcie do celu nawet w razie załamania się pogody. Tatrzańskie jeziora charakteryzuje wysoka przejrzystość wody. Spotykany w popularnych i naukowych opracowaniach termin "staw” wywodzi się z nazewnictwa gwarowego i upowszechnił się na tyle, że mianem tym zaczęto nazywać wszystkie jeziora tatrzańskie. Ze względu na unikatowy charakter tego wysokogórskiego obszaru oba tatrzańskie parki narodowe w 1993 roku zostały wpisane na listę Rezerwatów Biosfery UNESCO.

W XXI wieku Tatrzański Park Narodowy odwiedza rocznie ponad 2,5 miliona osób. Maksymalnie obciążone ruchem turystycznym są: Morskie Oko, Kasprowy Wierch i Dolina Pięciu Stawów Polskich.

Na terenie parku funkcjonują 4 wyciągi krzesełkowe, 4 wyciągi orczykowe i jedna kolej linowa z Kuźnic na Kasprowy Wierch.






Zdjęcia: Karolina Zbawińska, CC BY 3.0 , via Wikimedia Commons