Kościół został wzniesiony na skarpie wiślanej, według podania w miejscu pogańskiej świątyni na rok przed Bitwą Pod Grunwaldem. W 1411 roku wyświęcony przez biskupa Wojciecha Jastrzębca. Wkrótce kościół został świątynią rybaków i rzemieślników oraz zasłynął z tego, że kazania były tu prowadzone również po niemiecku.

W II połowie XV wieku świątynię rozbudowano i przekształcono na trójnawową bazylikę. W 1518 roku dobudowano wieżę-dzwonnicę.

Józef Łukaszewicz taką zamieszcza wzmiankę o kościele (fragmenty, pisownia oryginalna):
"W roku 1641 wizytował go Jan Branecki, arichidyakon pszczewski, scholastyk warszawski, dnia 12. Marca i dni następnych, i tak go opisuje: „Kościół Panny Maryi w Nowem mieście warszawskiem jest murowany wraz z wieżą swoją, w której się dzwony znajdują. Prawo kollacyi tego kościoła służy Prześwietnej kapitule warszawskiej, od której rządca (rector, proboszcz, pleban) jego teraźniejszy ma wyznaczony sobie pewny dochód coroczni. Zresztą w kościele tym odbywa się wszystko w myśl wizyty Wężyka odbytej dnia 15. Kwietnia 1626 roku”. Podług wizyty Braneckiego kościół zawierał w sobie 11 ołtarzy, prócz wielkiego ołtarza, posiadał piękne organy, a organistą przy nim był ksiądz Mikołaj Beda. Na wieży prócz dzwonów był zegar, który naprawiał jakiś Kowalewski, zegarmistrz warszawski. Nabożeństwo w nim odprawiało, prócz proboszcza, sześciu mansyonarzy, ustanowionych tu w roku 1523 przez Stanisława de Strzelcze, kanonika wrocławskiego, płockiego i poznańskiego. Kościół był świeżo restaurowany przez ówczesnego proboszcza, księdza Mateusza Jagodowicza, O.P.D, który nadto jeszcze kościół upiększył i dał w nim posadzkę kamienną. Kaplica w tym kościele była w roku 1641 tylko jedna pod tytułem ś. Benona. W niej odprawiało się nabożeństwo w języku niemieckim, dla Niemców katolików osiadłych w Warszawie. W tej samej kaplicy Węgrzy bawiący w Warszawie odprawiali nabożeństwo w swoim języku[3]… W dziewięciu domach kościelnych, zapewne drewnianych, mieścili się proboszcz, mansyonarze, organista i inni słudzy kościelni. Prócz tego posiadał kościół obszerne place, na których samowolnie pobudowało się wielu mieszkańców Warszawy, z którymi wspomniany wyżej X. Jagodowicz proboszcz Panny Maryi rozpoczął proces w roku 1640 o odmawiany przez tych mieszkańców czyńsz kościołowi i nieuznawanie nad sobą zwierzchności proboszcza kościoła Panny Maryi."

Podczas wojen ze Szwedami kościół był łupiony i niszczony (1605–1635, 1655–1660). Nigdy potem nie odzyskał swojej dawnej świetności.

W XIX i XX wieku kościół wielokrotnie był przebudowywany i zatracił cechy świątyni średniowiecznej. W XIX w. m.in. przebudowano wieżę środkową, wykonano nowy dach.

Podczas powstania warszawskiego kościół został znacznie zniszczony. Podczas odbudowy w latach 1947-1952 przywrócono jej pierwotny wygląd. Było to możliwe dzięki starodawnym panoramom miasta, na których widoczny był kościół.


Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny jest przysadzisty, ma wysmukłe blendy, ostrołukowy portal i niskie, szerokie nawy podparte skarpami. W XVII i XVIII wieku do tylnej ściany dobudowano dwie barokowe kaplice. Z tyłu są także małe latarenki.

W ciemnym wnętrzu zobaczyć można neogotycki ołtarz z obrazem, na którym widnieje scena Nawiedzenia. Teren kościoła otoczony jest kamiennym murkiem. Skwer (dawny cmentarz) obsadzono wysokimi kasztanowcami. Znajduje się tu drewniany krzyż z napisem "Ratuj duszę swoją" oraz figurkę Matki Boskiej z 1870 roku ("Ja, Matka Pięknej miłości, Bogobojności, Uznania i Nadziei Świętej").

Do południowej nawy w 1518 roku dobudowano wieżę - dzwonnicę zwieńczoną szczytem schodkowym. Dzwonnicę wspierają wysokie uskokowe skarpy, ściany zdobią ceglane, geometryczne fryzy i wąskie otwory. Ta charakterystyczna wieża stała się nieodłącznym elementem warszawskiego krajobrazu i uwieńczona została w wielu panoramach stolicy, dzięki czemu po wojnie możliwe było jej ponowne odtworzenie.

Kościół został wpisany do rejestru zabytków w 1965 roku.





Opracowano na podstawie wikipedii.
Zdjęcie wnętrza: Cezary Piwowarski, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons
Zdjęcie z zewnątrz: Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL , via Wikimedia Commons