Został zbudowany w XVIII wieku dla Ludwika Tyszkiewicza, hetmana polnego litewskiego ożenionego z Konstancją Poniatowską, bratanicą króla Stanisława Augusta. Należał do najpiękniejszych klasycystycznych pałaców Warszawy. Budowę pałacu rozpoczął w 1785 Stanisław Zawadzki, polski architekt, autor projektu m.in: Pałacu w Śmiełowie i Pałacu w Lubostroniu. Prace kontynuował w latach 1786-92 Jan Chrystian Kamsetzer, który uczestniczył przy przebudowie Pałacu w Łazienkach. Architektami byli również: Henryk Marconi i Fryderyk A. Lessel. Na przełomie XVIII i XIX w. pałac był w zarządzaniu Tyszkiewiczów, którzy przebywając poza granicami wynajmowali go dygnitarzom i wojskowym. W 1820 pałac stał się siedzibą i wyłączną własnością Anny z Tyszkiewiczów po jej rozwodzie z Aleksandrem Potockim. W 1840 pałac zakupił od matki syn z pierwszego małżeństwa, August Potocki, i odtąd w ręku Potockich pozostawał on do 1923. W 1923 pałac zakupił Bank Gospodarstwa Krajowego, a ulokowano tu Polską Akademię Literatury oraz zbiory starodruków Biblioteki Narodowej. Pałac z powyrywanymi oknami przetrwał okres oblężenia Warszawy w 1939 roku. W czasie powstania warszawskiego został on celowo zbombardowany przez wojska niemieckie pociskami zapalającymi. Zniszczeniu uległa cała stolarka z XVIII i XIX wieku (drzwi, mozaiki podłogowe, stropy, panele ścienne, schody), a także bezcenne XVIII-wieczne stiuki w stylu pompejańskim, będące jednymi z najcenniejszych zabytków warszawskiego klasycyzmu pałacowego. Po zniszczeniach wojennych pałac włączono do głównego kampusu Uniwersytetu Warszawskiego i odbudowano w latach 1949–1956 według projektu Jana Dąbrowskiego, jedynie częściowo przywracając wnętrzom ich dawny wygląd. Jedynym z najlepiej zachowanych pomieszczeń jest dawna łazienka, znajdująca się na I piętrze w północnym skrzydle pałacu. Podczas odbudowy po II wojnie światowej została ona przebudowana na korytarz wiodący od rozbudowanej klatki schodowej do sal korpusu głównego pałacu. Na jej ścianach i sklepieniu wciąż podziwiać można różowe stiuki i resztki malowideł rodzajowych w stylu rzymskim.

Pałac jest klasycystyczną budowlą z dwiema elewacjami od strony Krakowskiego Przedmieścia i placyku przy kościele Wizytek. Pałac należy do typu pierzejowego, co stanowi rozwiązanie unikatowe dla XVIII-wiecznej Warszawy, w której dominował typ pałacu dziedzińcowego. Skrzydła pałacu okalają dziedziniec wewnętrzny, mający charakter małego ogrodu. Jaroszewski tak opisuje wygląd Pałacu: „Architekt opracował starannie tylko elewacje od strony Krakowskiego Przedmieścia i od placu przed kościołem Wizytek, natomiast elewacjami od strony podwórza nie interesował się wcale”. Kamienny balkon od strony ulicy podtrzymywany jest przez cztery figury Atlasów wykutych w 1787 przez Andrzeja Le Bruna. W czasie budowy wzniesiono również oficynę równoległą do korpusu głównego pałacu, mieszczącą stajnie i wozownie oraz oranżerię (spalone w czasie Powstania Warszawskiego, rozebrane po II wojnie światowej). Do dziś zachowała się oryginalna fasada ozdobiona piaskowcowym kartuszem herbowym Potockich z figurami atlantów. Projekt pałacu nie przewidywał budowy sali balowej, co związane było z osobą fundatora, Ludwika Tyszkiewicza, który nie przepadał za hucznymi i głośnymi rozrywkami. W miejscu sali balowej zaprojektowana została obszerna bawialnia (dziś błędnie nazywana „salą balową”), nieposiadająca typowej dla sal balowych niszy, lub balkonu dla orkiestry.

Wnętrza pałacu otrzymały bogatą dekorację w modnym w II połowie XVIII wieku stylu pompejańskim, zaprojektowaną również przez Kamsetzera, a wykonaną przez włoskich sztukatorów: Giuseppe Amadio i Paolo Casasopra. Dziś oglądać można odtworzone i częściowo zachowane wnętrza na I piętrze: Salę Bilardową, Łazienkę pompejańską (przebudowaną po II wojnie na korytarz I piętra w skrzydle północnym), Salę Stołową i Salę Gościnną.

Na uwagę zasługuje zachowany częściowo w stanie oryginalnym, klasycystyczny hol wejściowy ozdobiony piaskowcem. Na parterze skrzydła północnego zachowały się XVIII i XIX-wieczne dekoracje sztukatorskie. Narożniki w znajdującej się tam sali owalnej (de facto ośmiokątnej, zwanej też „kolumnową”, obecnie sekretariat Instytutu Muzykologii) ozdobione są płaskorzeźbami przedstawiającymi polskich wieszczów narodowych (J. Słowackiego, A. Mickiewicza, J. Kochanowskiego i I. Krasickiego). W sali tej znajduje się także unikatowy marmurowy kominek z czerwonego marmuru, wykonany w stylu wczesnego warszawskiego rokoka. Pochodzi on z dawnego XVIII-wiecznego pałacu kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego, dziadka Konstancji Poniatowskiej, ojca króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pałac ów znajdował się niegdyś na posesji sąsiadującej z pałacem Tyszkiewiczów-Potockich od strony południowej, gdzie dziś stoi Pałac Uruskich (Krakowskie Przedmieście 30). Kominek został przeniesiony najprawdopodobniej w 1843, w momencie rozbiórki starego pałacu Poniatowskich.

W 1923 w pałacu znajdowała się ambasada Włoch.

W budynku znajdują się m.in. jednostki Wydziału Polonistyki (Instytut Kultury i Języka Polskiego dla Cudzoziemców „Polonicum”), Wydziału Historycznego (Instytut Muzykologii), Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej, Studium Europy Wschodniej, Wydział Neofilologii, a także Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.





Opis skopiowano z wikipedii.
Zdjęcia: Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL , via Wikimedia Commons