Park zajmuje obszar 21,46 km², znajduje się na terenie czterech gmin: Skała, Wielka Wieś, Sułoszowa i Jerzmanowice-Przeginia. Znajduje się na Wyżynie Olkuskiej, w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Obejmuje część środkową Doliny Prądnika i część Doliny Sąspowskiej wraz z przyległymi częściami wierzchowiny jurajskiej. Symbolem Parku jest Nietoperz.

Na terenie Parku znajdują się m.in.
- Ruiny średniowiecznego Zamku w Ojcowie,
- Liczne skały, a wśród nich najbardziej znane: Brama Krakowska, Maczuga Herkulesa, Łaskawiec, Igła Deotymy, Panieńskie Skały, Rękawica, Skały Kawalerskie,
- Późnorenesansowy Zamek Pieskowa Skała,
- Jaskinie turystyczne: Jaskinia Łokietka i Jaskinia Ciemna,
- Kościół Najświętszej Marii Panny, Groty modlitewne w Grodzisku i Pustelnia błogosławionej Salomei,
- Kaplica „Na Wodzie”,
- Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego im. prof. Władysława Szafera.

Starania o ochronę przyrody Doliny Prądnika prowadzono już przed drugą wojną światową. Wówczas przyroda Ojcowskiego Parku Narodowego odnosiła wielkie straty - wycinano całe drzewostany, rozkopywano jaskinie, odłamywano skalne nacieki. Projekt utworzenia rezerwatu przyrody w Dolinie Prądnika i Sąspowskiej powstał w 1924 roku pod kierunkiem prof. Władysława Szafera. Z jego inicjatywy opracowano pierwszą monografię przyrodniczą Doliny Prądnika i Doliny Sąspowskiej i zaprojektowano pierwszy rezerwat przyrody, który według autorów (prof. Szafer i inż. S. Richter) miał "służyć nauce jako teren badań naukowych, a dla turystów przygodnie odwiedzających te strony oraz dla letników (...) stanowić źródło niezapomnianych wrażeń estetycznych”. Przed II Wojną Światową nie udało się jednak dokonać utworzenia rezerwatu, plany te zrealizowano dopiero w 1956 roku. Ojcowski Park Narodowy powstał jako szósty w Polsce. W 1981 roku ustanowiono wokół Parku strefę ochronną, tworzoną przez Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych.

Obszar Parku budują pochodzące z górnej jury wapienie. Powstały one na dnie morza ze szkieletów organizmów a ich miąższość w wielu miejscach dochodzi do 200 m. Są dwa typy tychże wapieni: miękkie wapienie ławicowe i twarde wapienie skaliste. Wapienie skaliste tworzą liczne formy skałkowe, wapienie ławicowe wypełniają obszar między nimi. W wapieniach skalistych znajduje się głównie szkielety gąbek, a w ławicowych ramienionogów oraz krzemienne buły.
Na Wyżynie Olkuskiej w paleogenie, w wyniku długotrwałych procesów denudacyjnych doszło do powstania falistej wierzchowiny. W pliocenie podlegała ona silnej erozji, w wyniku której powstała obecna sieć dolin i wąwozów usłanych skałkami z twardych wapieni skalistych. Wyróżnia się formy wierzchowinowe i dolinne. Do form dolinnych należą jary o głębokości do 100 metrów, wąwozy, nieduże dolinki krasowe oraz terasy i stożki (napływowe lub usypiskowe). Nad wznoszącą się ponad dolinami wierzchowiną górują ostańce. Największe doliny to Dolina Prądnika i Dolina Sąspowska, o płaskim dnie i stromych, często pionowych lub nawet podciętych zboczach, ich dnem płyną potoki. Uchodzi do nich wiele mniejszych dolin bocznych. Pod koniec ostatniego zlodowacenia tereny parku zostały pokryte nawianym z północy lessem o grubości dochodzącej do 8 metrów.
Występujące na zboczach niektórych dolin terasy są wynikiem kolejnych etapów rozwoju dolin. Pozostałe po nich fragmenty często tworzą interesujące formy skalne, jak np. Brama Krakowska czy Igła Deotymy. Terasy były wygodnym miejscem do wznoszenia budowli obronnych, na nich zbudowano zamki w Ojcowie i Pieskowej Skale.

Wapiennie podłoże sprzyja powstawaniu jaskiń. Do 2006 roku w Ojcowskim Parku Narodowym skatalogowano ponad 500 jaskiń. Powstały głównie w wyniku krasowego działania wód. Najdłuższymi są: Jaskinia Łokietka, Ciemna – udostępnione turystycznie, oraz Okopy Wielka Dolna, Sąspowska, Krakowska, Zbójecka, Biała i Koziarnia. Największe zgrupowanie jaskiń jest w niedostępnym dla turystów Wąwozie Jamki, większość pozostałych znajduje się na lewym zboczu Doliny Prądnika, kilkanaście jaskiń znajduje się w Dolinie Sąspowskiej. Jaskinie umożliwiają występowanie na terenie Parku bogatej fauny nietoperzy.
W wielu jaskiniach znaleziono ślady człowieka prehistorycznego, które stanowiły naturalne schronienie, dobre warunki obronne oraz obfitość krzemieni do wyrobu narzędzi. Najstarsze znaleziska pobytu ludzi prehistorycznych odkryto w Jaskini Ciemnej. Pochodzą sprzed 120–115 tys. lat p.n.e. i należą do kultury aszelskiej z końca zlodowacenia środkowopolskiego. W jaskiniach Ciemna, Koziarnia i schronisku Wylotne odkryto bogaty materiał wykopaliskowy świadczący o ich zamieszkiwaniu przez ludzi zaliczanych do 5 kultur i żyjących 70–54 tys. lat p.n.e. Były to plemiona liczące do 20 osób wędrownych myśliwych, polujących za pomocą oszczepów na żyjące tu ówcześnie mamuty, niedźwiedzie, renifery, tury. W Jaskini Maszyckiej znaleziono zdobione narzędzia ludzi kultury magdaleńskiej sprzed 13–12 tys. lat p.n.e., oraz dowody świadczące o praktykowanym wówczas kanibalizmie. W jaskiniach znaleziono liczne kopalnie krzemienia, narzędzia krzemienne, fragmenty ceramiki, połupane kości zwierząt, ozdoby.

Na bogactwo flory Ojcowskiego Parku Narodowego składa się około 950 gatunków roślin naczyniowych, 1200 odmian grzybów, ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców i ok 200 rodzajów porostów. 84 gatunki roślin są prawnie chronione, m.in.: brzoza ojcowska, róża alpejska, skrzyp olbrzymi. Przedstawicielami flory stepowej są wiśnia karłowata, ostnica Jana, aster gawędka.
Florę górską reprezentuje grab, tojad smukły, jodła, tojad mołdawski, chaber miękkowłosy, żywiec gruczołowaty. Przetrwały gatunki reliktowe z holocenu: obrazki plamiste i ułudka leśna.
Największą powierzchnię zajmują lasy i zarośla: buczyna karpacka, jaworzyna górska, bory sosnowe, grądy dębowo-lipowe, lasy mieszane. Na skałach występują murawy kserotermiczne, a na dnach dolin las łęgowy. Wilgotne skały porastają glony takie jak reliktowy gatunek wodolubka. Z rzadkich grzybów warto wymienić sromotnika bezwstydnego, soplówkę jodłową, purchawicę olbrzymią i gwiazdosza czteropromiennego. Do gatunków introdukowanych należy między innymi grujecznik japoński.






Zdjęcia: Jerzy Opioła, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons