Klasztor Cystersów na Lądzie nad Wartą założono w 1145 roku, zapewne jako folwark klasztoru w Łeknie, od 1175 roku samodzielny. Po 1193 roku staraniem Mieszka Starego osiedlili się tu mnisi z opactwa Altenberg koło Kolonii i aż do XVI wieku zakonnicy rekrutowali się z Nadrenii. Około 1300 roku opactwo posiadało 30 wsi. W 1331 roku dobra klasztorne spustoszyli Krzyżacy. Podczas buntu Maćka Borkowica w 1352 roku przeciwko władzy centralnej króla Kazimierza Wielkiego Ląd staje się ośrodkiem, który skupia wielkopolskie rycerstwo sprzyjające polityce króla. W 1500 roku opactwo posiadało 52 wsie i 3 miasteczka. W 1511 roku ustawa sejmowa umożliwia wstęp do klasztoru Polakom a od 1538 roku opatem mógł być tylko Polak szlacheckiego pochodzenia. Nie godząc się z wyborem na opata Polaka Jana Wysockiego, niemieccy cysterski opuścili opactwo. W 1745 roku Ląd uważany powszechnie za najstarsze opactwo cysterskie w Rzeczypospolitej, świętował 600-lecie istnienia. Schyłek XVIII wieku przyniósł zmierzch świetności opactwa, wiele dóbr sprzedano, a pod zaborem pruskim rząd skonfiskował większość posiadłości. Kasata klasztoru miała miejsce w 1819 roku. Ostatni mnisi pozostali w klasztorze to 1848 roku.

Staraniem hrabiego Wacława Gutowskiego w 1850 roku zabudowania przejęli kapucyni z Warszawy. Klasztor kapucynów został zamknięty przez władze carskie w 1864 roku w wyniku represji po powstaniu styczniowym, w którym czynnie uczestniczył m.in. zakonnik Maksymilian Tarejwo.

Od 1921 roku kościół i klasztor są własnością Salezjanów i siedzibą niższego seminarium duchownego Towarzystwa Salezjańskiego. Podczas okupacji Salezjanie zostali zmuszeni do opuszczenia klasztoru a kościół zamknięto. W latach 1939-1941 hitlerowcy urządzili tu obóz przejściowy dla księży. Po wojnie Salezjanie powrócili, kontynuując działalność seminarium. W 1972 roku rozpoczęto remont obiektu. Klasztor i kościół otoczone są opieką konserwatorską, powstały także nowe budynki. W 2009 roku zespół dawnego opactwa cystersów został uznany za pomnik historii.


Z najstarszego kościoła romańskiego nie zachowały się do dzisiaj żadne fragmenty, istnieje jednak przypuszczenie, że wschodnia część kościoła romańskiego mogła składać się z prostokątnego prezbiterium i transeptu, do którego w XIII wieku dobudowano bazylikowy bezwieżowy korpus, o wymiarach podobnych do dzisiejszej świątyni.
W 1651 roku rozpoczęto burzenie wschodniej części kościoła i budowę nowego, barokowego. W 1714 roku wschodnia elewacja prezbiterium otrzymała dwie wieże, zwieńczone w 1720 roku hełmami. W latach 1728-1737 zamknięto wschodnią partię świątyni centralną kompozycją nawy głównej. Kościół został konsekrowany w 1743 roku pw. NMP i św. Mikołaja.

We wnętrzu, ołtarz główny pochodzi 1721 roku i zastąpił iluzjonistyczny fresk nastawy ołtarza autorstwa Adama Swacha z 1712 roku. W kościele i klasztorze znajduje się także wiele innych obrazów i malowideł autorstwa Adama Swacha. Bogato rzeźbione stalle zakonne wyrzeźbił około 1680 roku brat Adrian.
W 1721 roku wykonano ołtarz św. Urszuli w lewym transepcie, zawierający relikwie świętej i jej towarzyszek, tzw. 11 Tysięcy Dziewic. Obok znajduje się stiukowy nagrobek opata Łukomskiego, zmarłego w 1750 roku.
Ambona została wykonana w 1735 roku i rozbudowana w 1799 roku. Naprzeciwko niej, znajduje się pomnik ku czci konsekratora świątyni, prymasa Krzysztofa Antoniego Szembeka.
Efektowne malowidła w kopule są dziełem śląskiego freskanta Jerzego Wilhelma Neunhertza z 1733 roku. Organy są dziełem cystersa Józefa Koeglera i zostały wykonane w 1734 roku. Konfesjonały wykonano w 1740 roku.

Klasztor wzniesiono w stylu gotyckim. Około 1350 roku rozbudowano, wznosząc m.in. zachowane do dziś sklepione krużganki wokół wirydarza, oratorium św. Jakuba oraz kapitularz ze sklepieniem wspartym na jednym filarze. Oratorium zdobione jest polichromią, będącą jednym z najcenniejszych zabytków malarstwa gotyckiego w Polsce. Wykonano ją około 1370 roku i zawiera bogaty program dokumentujący wielkopolskie rycerstwo.
Około roku 1720 przekształceniu w stylu barokowym uległy elewacje klasztoru i wnętrza. Najstarszym dziełem sztuki związanym z Lądem jest romańska srebrna patena fundacji Mieszka Starego, powstała około 1193 roku. Z 1531 roku pochodzi płyta Jana Batorzyńskiego w krużganku.

Opactwo cystersów w Lądzie wpisane jest do rejestru zabytków jako – zespół klasztorny cystersów. W skład zespołu wchodzi:
- kościół pw. NMP i św. Mikołaja, XII/XIII wiek, 1651–1689, 1728–1735
- klasztor, poł. XIV, XVII/XVIII, XX wiek
- ogród klasztorny z podwórzem gosp., XIX-XX wiek
- cmentarz zakonny, obecnie park, II poł. XIX wieku
- ogrodzenie ogrodu i cmentarza, mur z bramą II poł. XIX wieku.

Opracowano na podstawie wikipedii.
Zdjęcie lotnicze: Zbigniew Tomczak / CC BY-SA (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/)
Pozostałe zdjęcia: J.nowinski / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)