Za datę fundacji pierwszego kościoła klasztornego przyjmuje się 1253 rok, jednakże dominikanie mogli przybyć do Lublina już w latach 30. XIII wieku. Obecna świątynia została wzniesiona w XIV wieku z fundacji Kazimierza Wielkiego.

Świątynia posiada dwuwieżową fasadę z późnorenesansowym szczytem schodkowym, z podziałami pionowymi i poziomymi oraz czterema parami sterczyn na krawędziach. Przed wejściem do kościoła kruchta, nieco przesunięta na północ od osi głównej kościoła. W zewnętrznej bryle kościoła wyodrębniają się kaplice – zwłaszcza kaplica Tyszkiewiczów, na przedłużeniu prezbiterium. Od południa kwadratowa w podstawie kaplica Firlejów, nakryta kopułą; od północy wydłużona, dostawiona prostopadle do prezbiterium, zamknięta półkoliście kaplica MB Paryskiej, obok kopuła kaplicy Ossolińskich.

Kościół jest podłużny, trójnawowy, korpus nawowy trzyprzęsłowy. przylegają do niego trzy pary kaplic bocznych oraz wydzielone kaplice na przedłużeniu naw bocznych. Prezbiterium długie, z dwiema kaplicami od strony północnej oraz kaplicą na jego przedłużeniu. Całość wnętrza zachowuje czytelną strukturę gotyckiej, trzynawowej hali zakonnej, zbliżoną swoją formą i proporcjami m.in. do XIV-wiecznej katedry lwowskiej.

Kościół otacza jedenaście kaplic. Idąc zgodnie z ruchem wskazówek zegara (począwszy od północno-zachodniego narożnika) są to kaplice:
1. Hulewiczów
- znajduje się w niej wejście na klatkę schodową północnej wieży
2. Korczmińskich
- w ołtarzu znajduje się rzeźbiarska Grupa Ukrzyżowania
3. Św. Stanisława
- obraz przedstawiający św. Stanisława z XVI wieku
4. Ossolińskich
- kaplica ta, jest przedłużeniem wcześniejszej, gotyckiej kaplicy Świętego Krzyża
5. Ruszelska
- znajduje się w niej niewielki obraz Matki Bożej, czczony w XVII wieku przez jednego z najznakomitszych lubelskich dominikanów
6. Matki Bożej Paryskiej
- znajduje się w niej ołtarz z lat 20. XVIII wieku
7. Tyszkiewiczów
- nakryta jest kopułą z freskiem przedstawiającym Sąd Ostateczny,
8. Firlejów
- na ścianie południowej tej kaplicy znajduje się przeniesiony z nieokreślonego miejsca w kościele piętrowy nagrobek Mikołaja Firleja (zm. 1526) i Piotra Firleja (zm. 1553),
9. Pszonków
10. Św. Katarzyny
11. Szaniawskich
- na ścianie zachodniej obraz ukazujący pożar Lublina w roku 1719.

W większości kaplic znajdują się ołtarze z II. połowy XVIII wieku z dynamicznymi, złoconymi, drewnianymi figurami będącymi znakomitym przykładem rzeźby lwowskiej.

Główną nawę otaczają cztery ołtarze - kaplice przyfilarowe:
1. Św. Wincentego Ferreriusza,
2. Matki Bożej Różańcowej,
3. Imienia Jezus,
4. Św. Jacka.

Od południa do bazyliki przylega kompleks klasztorny. Po kasacie i wypędzeniu zakonników w latach 80. XIX wieku, w klasztorze urządzono m.in. koszary. Dominikanie częściowo odzyskali swą własność w 1938 roku, lecz po 1945 roku większą część klasztoru zajął dom dziecka oraz Teatr Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena. Od kilku lat trwa rewaloryzacja i restauracja bazyliki i klasztoru.





Zdjęcia: Strumyczek, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons