Budowę rozpoczęto w 1586 roku i ukończono w 1625. Świątynię wzniesiono w stylu barokowym, choć w pewnych miejscach doszukać się można detali renesansowych. Jezuici postanowili wznieść kompleks budynków dla szkoły i nowego kolegium. Budynki znajdowały się wzdłuż ulicy jezuickiej i wokół dzisiejszego placu Katedralnego. Stykały się z gmachem katedry, przez co wewnątrz utworzył się dziedziniec. W tym okresie była to świątynia jednonawowa z ołtarzami bocznymi.

W 1752 roku po pożarze, świątynię odbudowano w stylu barokowym. W 1757 roku wnętrze pokryte zostało freskami przez nadwornego malarza Augusta III Sasa, Józefa Meyera.

Po kasacie zakonu w 1773 roku jezuici utracili klasztor i kościół. Budynki przejęli ojcowie trynitarze. Nie posiadali oni jednak środków na utrzymanie, przez co obiekty popadały w ruinę. W 1797 roku świątynia pełniła funkcję magazynu na zboże.


W 1805 roku utworzono diecezję lubelską, na jej siedzibę wybrano dawny kościół jezuitów. Gmachy znajdujące się przy ul. Jezuickiej oraz graniczące z furtą klasztorną przeznaczono na szkołę wojewódzką. Furtę klasztorną, która już w 1627 roku podwyższono i na której umieszczono dzwony, przebudowano w stylu neogotyckim i nazwano Wieżą Trynitarską. W 1821 roku zaprojektowano nową fasadę w stylu klasycystycznym. Przed wejściem do świątyni umieszczono sześciokolumnowy portyk z balkonem.
Kolejna przebudowa miała miejsce w 1878 roku. Odnowiono wówczas wnętrze kościoła, a sześciokolumnowy portyk zmieniono na czterokolumnowy. Balkon zastąpiono frontonem.

W wyniku zniszczeń dokonanych podczas II wojny światowej budynki dawnego kolegium przestały pełnić funkcje oświatowe i przez wiele lat stały puste. Obecnie mieści się tam Archiwum Państwowe. Katedra straciła jedną z wież. Staraniem Stefana Wyszyńskiego katedrę odbudowano. Powrócono do projektu z sześciokolumnowym portykiem i balkonem. Na początku XXI wieku rozpoczęto renowację wnętrza archikatedry.

Wnętrze naw pokryte jest freskami wykonanymi w większości przez Jana Meiera. W prezbiterium znajduje się wykonany w XVII wieku ołtarz z czarnej gruszki libańskiej obecnie w swoim oryginalnym hebanowym kolorze, w którym znajdują się złote rzeźby świętych. Na ścianach prezbiterium wiszą dwa obrazy: "Ostatnia Wieczerza" i "Uczta Heroda". W kaplicach bocznych oprócz fresków możemy zobaczyć figury świętych i obrazy.

W ołtarzu bocznym przy lewej nawie wisi ołtarz Matki Boskiej Płaczącej. 3 lipca 1949 obraz płakał krwawymi łzami, które zebrano i umieszczono w jednym z kamieni w koronie Maryi. W kaplicy Najświętszego Sakramentu znajduje się cudowny Krzyż Trybunalski.

W Zakrystii Akustycznej i w sąsiednim skarbcu eksponowane są cenne zbiory przedmiotów liturgicznych. Stojąc w rogu Zakrystii Akustycznej można usłyszeć szept osoby znajdującej się w innym rogu pomieszczenia.

Krypty kościelne otwarte są dla zwiedzających. Spoczywają tam zmarli biskupi lubelscy. Wejście do krypt znajduje się we wnętrzu katedry.






Zdjęcia: Scotch Mist, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons