Jeden z najważniejszych i największych po Archikatedrze Wawelskiej kościołów Krakowa, należący do najbardziej znanych zabytków Krakowa i wpisany do rejestru zabytków w 1973 roku.
Kościół gotycki, zbudowany w XIV i XV wieku. Położony na Rynku Głównym Krakowa, na Placu Mariackim.
Prezbiterium wzniesiono w latach 1355-1365, w celu lepszego doświetlenia kościoła, w latach 1392-1397 obniżono mury naw bocznych i wprowadzono duże otwory okienne. W ten sposób pierwotny, halowy układ świątyni zmienił się na bazylikowy.
W pierwszej połowie XV wieku dobudowano boczne kaplice, podwyższono północną wieżę, przystosowując ją do pełnienia funkcji strażnicy miejskiej, którą w 1478 roku pokryto hełmem.
Pod koniec XV wieku kościół wzbogacił się o arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku autorstwa Wita Stwosza - Ołtarz Wielki.
W XVIII wieku wnętrze gruntownie przerobiono na styl późnego baroku. Wymieniono wówczas 26 ołtarzy, sprzęt, obrazy i ławy.
Na początku XIX wieku zlikwidowano przykościelny cmentarz, w ramach porządkowania miasta. Tym sposobem powstał Plac Mariacki. W latach 1887-1891 wprowadzono wystrój neogotycki. Świątynia zyskała nową polichromię projektu i pędzla Jana Matejki, z którym współpracowali Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański - autorzy witraży nad organami głównymi i prezbiterium.

W fasadzie kościoła ujęte są dwie wieże:
- Wieża wyższa zwana hejnalicą, posiadająca 82 metry wysokości. Z wieży, z wysokości 54 metrów grany jest co godzinę jeden z symboli Krakowa Hejnał Mariacki. Obok wejścia na wieżę znajduje się duża, odlana w brązie tablica, przedstawiająca wjazd króla Jana III Sobieskiego. Na wieży znajduje się dzwon zegarowy z 1530 roku. W kwietniu 2015 roku w ramach remontu wieży zainstalowano m.in metalową klatkę schodową ułatwiającą odwiedzającym zwiedzanie.
- Wieża niższa, posiadająca 69 metrów wysokości przeznaczona na dzwonnicę kościelną. Na piętrze wieży znajduje się kaplica pw. Nawrócenia św. Pawła. Na zewnątrz, obok okna kaplicy znajduje się zawieszony dzwonek "za konających", odlany w 1736 roku. Wieże nakrywa późnorenesansowy, wykonany w 1592 roku hełm, składający się z eliptycznej kopuły, osadzonej na ośmiobocznym bębnie i zwieńczoną latarnią ażurową.
Na kondygnacjach wieży znajdują się cztery dzwony liturgiczne, stanowiące jeden z najstarszych i największych zespołów dzwonów średniowiecznych w Polsce:
Campana Antiqua (XIV wiek, 900 kg, 108 cm średnicy),
Misjonał (1386-1390, 1800 kg, 134 cm średnicy),
Tenebrat (1386-1390, 4000 kg, 175 cm średnicy),
Półzygmunt (1438, 4300 kg, 180 cm średnicy).

W murach prezbiterium umieszczone są wydłużone, ostrołukowe okna, zdobione motywami roślinnymi a klucze rzeźbami figuralnymi. Bogatą dekorację rzeźbiarską prezentuje 21 figur podtrzymujących gzyms wieńczący mury magistralne budowli.
Do wnętrza świątyni od frontowej strony prowadzi barokowa kruchta, powstała w latach 1750-1753. Jej kształt, wzorowany jest na architektonicznej formie Grobu Chrystusa. Drewniane drzwi zostały ozdobione rzeźbami głów proroków, apostołów i polskich świętych, wykonanymi w 1929 roku. Przy wejściu do bazyliki od strony Placu Mariackiego zamontowana jest kuna (tzw. obręcz grzeszników). Dawniej, zakładano ją na głowy szczególnych grzeszników. Obręcz była zamontowana na takiej wysokości, żeby skazany nie mógł ani się wyprostować ani uklęknąć, co miało zaostrzyć karę. Przez wieki poziom płyty placu podniósł się, przez co obecnie obręcz znajduje się niewiele ponad ziemią.

Wnętrze prezbiterium nakryte jest sklepieniem gwiaździstym, wykonanym w 1442 roku. Na zwornikach żeber znajdują się herby;
Polski, Krakowa i biskupa Iwo Odrowąża - fundatora pierwszego Kościoła Mariackiego. W przyściennych niszach postawiono posągi proroków: Daniela, Dawida, Ezechiela, Jeremiasza, Izajasza i Jonasza, wykonane w 1891 roku. Po obu stronach prezbiterium ustawiono stalle nakryte baldachimami, wykonane w 1586 roku i uzupełnione w 1635 zapleckami ozdobionymi scenami z życia Chrystusa i Marii.Na stallach prawych znajdują się przedstawienia: Drzewa Jessego, Narodzin Marii, Ofiarowania Marii, Zaślubin ze św. Józefem, Zwiastowania, Nawiedzenia św. Elżbiety i Bożego Narodzenia. Na stallach lewych znajdują się rzeźby: Obrzezanie, Hołd Trzech Króli, Ofiarowanie Jezusa w świątyni, Pożegnanie z Matką, Zmartwychwstały Chrystus ukazuje się Marii, Wniebowzięcie Matki Boskiej, Koronacja i Matka Boska z Dzieciątkiem w otoczeniu symboli z Litanii Loretańskiej. Prezbiterium zakończone jest apsydą, którą od reszty kościoła oddziela wykonana z brązu balustrada z dwiema ażurowymi bramkami. Uchylne drzwi zdobią herby: Krakowa i archiprezbiterów kościoła Klośnik i Prawdzic. Witraże pochodzą z lat 1370-1400, wykonane przez Mistrza Mikołaja. Przedstawiają dwa cykle tematyczne: Księgę Rodzaju oraz sceny związane z życiem Jezusa i Marii.

Ołtarz główny dedykowany Marii zdobi późnogotyckie retabulum wykonane w latach 1477 - 1489. Mierzący około 13x13 poliptyk składa się z głównego korpusu - szafy z rzeźbami tworzącymi dwie sceny - Zaśnięcie i Wniebowzięcie Marii Panny, dwóch par skrzydeł ruchomych i nieruchomych. Kontynuacją głównego wątku jest umieszczona na zwieńczeniu Koronacja Najświętszej Marii Panny i dwóch głównych patronów Polski - świętych Stanisława i Wojciecha. Na bocznych skrzydłach umieszczono płaskorzeźby przedstawiające dwa cykle z życia Jezusa i Marii. Podstawę tworzy predella z wątkiem Drzewa Jessego.
Korpus nawowy tworzy nawa główna i para naw bocznych, do których przylegają kaplice.

W Kościele Mariackim znajdują się kaplice:
- (nawa północna):
Kaplica św. Antoniego,
Kaplica Loretańska,
Kaplica św. Jana Chrzciciela,
Kaplica św. Wawrzyńca,
Kaplica św. Michała Archanioła,
Kaplica Przemienienia Pańskiego,
- (nawa południowa)
Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej,
Kaplica św. Łazarza,
Kaplica św. Walentego,
Kaplica Aniołów Stróżów,
Kaplica św. Jana Nepomucena.

Zakrystia kościoła została wzniesiona w XV wieku. Nakrywa kolebkowe sklepienie z lunetami, ozdobione XVIII wieczną barokową polichromią przedstawiającą zwycięstwo wiary chrześcijańskiej. Malarska dekoracja ścian pochodzi z XIX wieku. Wypełniają ją symbole siedmiu sakramentów oraz postacie ojców kościoła, świętych i błogosławionych. Wyposażenie głównie barokowe. Portal z XVII wieku.

Renesansowy skarbiec kościelny powstał w XVI wieku. Znajdują się tu komody, szafy iołtarz z XVII wieku. Ponadto bogato zdobione naczynia liturgiczne, relikwiarze, pateny, puszki, kielichy, monstrancje - stanowiące arcydzieła europejskiego złotnictwa od XIV do XVIII wieku. Z tego okresu pochodzi także zbiór krzyży ołtarzowych, kandelabrów, lichtarzy oraz innych precjozów kościelnych. Bezcenną wartość stanowi kolekcja szat liturgicznych, odznaczających się bogactwem zdobnictwa, różnorodnością materiału i form oraz techniką dekoracji. Niektóre okazy ze skarbca można podziwiać w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie.