Imponujący, renesansowy pałac został wzniesiony w tym miejscu w latach 1545-1550 "dla zacnego odpoczynku i wytchnienia wielkim kosztem zbudowany” przez kanclerza Samuela Maciejowskiego - biskupa krakowskiego. Była to w całości murowana, trzykondygnacyjna budowla, składająca się z czworobocznego korpusu o rzucie prostokąta oraz z przylegającej do jednego z jego krótszych boków szerszej rzutowo loggii frontowe. Szczególną uwagę zwracają wymiary budowli - całość wraz z loggią mierzyła 34 na 42 metry. Pod względem architektonicznym i funkcjonalnym reprezentowała typ willi włoskiej. Budynek miał także charakter obronny. Wieloboczny obwód obronny składał się z kurtynowych murów z kolistymi, otwartymi do wewnątrz basztami (bastejami) w narożach. Willa tętniła życiem, była miejscem spotkań wielu wybitnych ludzi.

W tej willi Łukasz Górnicki napisał „Dworzanina Polskiego”, którego akcję umieścił w pałacu i przyległym doń ogrodzie:
" Tuż u Krakowa jest rzeczka Prądnik, nad którą Samuel Maciejowski, biskup krakowski, Kanclerz Koronny, włoskim kstałtem dom piękny zmurować kazał, jako dla wiela inych dobrych przyczyn, tak też dla tego, aby w tak osobnym kraju, jaki jest około Krakowa, miał miejsce, gdzieby postronne ludzi, a wielkich królów posły czcić mógł. Albowiem mając on na sobie wielkie sprawy, dla których w jego domu u wszystkich gmachów drzwi zawżdy otworem stały, snadniej mógł na stronie niż w mieście uczynić temu zadość."

Następne dziesięciolecie (1550-1560) w pałacu upłynęło pod znakiem działalności biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego, który rozbudował willę i uzupełnił jej wnętrze. W rejestrze z 1632 roku pałac zaliczono do grupy największych podkrakowskich rezydencji. W I połowie XVII wieku, gdy willa była już poważnie zniszczona, biskup Piotr Gembicki podjął jej remontu po (1642 roku).

Kilkanaście lat później, podczas potopu szwedzkiego willa spłonęła. Odbudowę przeprowadził Andrzej Trzebnicki w latach 1665-1669. Po odbudowie, była to najbardziej okazała podkrakowska rezydencja, stanowiła stosowną oprawę dla rozpoczynanych tutaj wielkich uroczystości - ingresów biskupich i koronacji królewskich. 30 stycznia 1676 roku spod pałacu wyruszył orszak koronacyjny Jana III Sobieskiego.

W połowie XVIII wieku, w rezultacie przeprowadzonej z fundacji biskupa Załuskiego rozbudowy rezydencji na Prądniku powstał największy w skali krakowskiej późnobarokowy zespół pałacowo-ogrodowy. Ukształtowane zostało wówczas typowe dla połowy XVIII wieku osiowe założenie rezydencjonalne we francuskiej „wielkiej manierze”, z układem dwóch dziedzińców ujętych z obu stron symetryczną zabudową, z dominantą w postaci gmachu pałacu i rozległym ogrodem kwaterowym.

W 1796 roku austriackie władze skonfiskowały nieruchomość. Od tego czasu willa ulegała licznym przebudowom. Około 1829 roku doszło do niemal całkowitej rozbiórki pałacu - został on zredukowany do parterowego dworu. Około połowy XIX wieku nastąpił podział całego terenu białoprądnickiej posiadłości. Wewnętrzny dziedziniec wraz z otoczeniem został podzielony na kilka części, natomiast zespół centralny i przyległy fragment parku pozostał w rękach jednego właściciela: najpierw Pani Jasińskiej, a następnie rodziny Jaroszyńskich, Halskich i w drodze dziedziczenia - Mirockich, do końca lat 50 XX wieku. Znacznej redukcji uległy także boczne oficyny (rozebrane ostatecznie w 1968 roku), całkowicie wyburzono przylegające do nich piętrowe galerie, przestał istnieć ogród. Zniszczone zostały także pozostałe elementy założenia, a jego pierwotny układ został niemal całkowicie zatarty.

W latach 50. XX wieku władze PRL-u postanowiły przejąć niszczejący dworek na cele kulturalne. Remont rozpoczęto w 1973 roku. W 1975 roku powstało tu Centrum Kultury. Wanda Wolińska, pracownik Dworku, zanotowała wówczas w Kronice: "Sprowadziliśmy się do dworku przy ulicy Papierniczej dokładnie 30 kwietnia 1975 roku (...). Budynek główny, zasłonięty jeszcze rusztowaniami, w dalszym ciągu przechodził proces rewaloryzacji, lecz mimo to wydał nam się obiektem wspaniałym, a samo miejsce posiadało pewną dozę tajemniczości, w którą spowija stare budowle legenda i wyobraźnia ludzka."


Od XVI wieku dworek gościł wybitne osobowości, do których należeli m.in. Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Wojciech Kossak, Tetmajerowie, Jacek Malczewski. Na dworze i w ogrodzie przebywał także prawdopodobnie Tadeusz Kościuszko, który zatrzymał się w sąsiednim zajeździe, zwanym dziś Zajazdem Kościuszkowskim.


W Centrum Kultury swoją siedzibę mają:
Wydawnictwo „Dworek Białoprądnicki”
Teatr Lalki i Aktora „Parawan”
Restauracja „Dworek Białoprądnicki”






Opracowano na podstawie wikipedii.
Zdjęcia: Radeczko (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5/deed.pl)