Historia bazyliki wiąże się z historią opactwa cysterskiego które do współczesnego Koronowa zostało translokowane z opactwa byszewskiego w 1289 roku. Budowa kościoła rozpoczęła się wraz z przybyciem pierwszych mnichów. Za twórcę projektu uważa się mnicha Theodricusa. Ze względu na ogrom budowli, wznoszono ją etapami aż do połowy XIV wieku. W pierwszym etapie wzniesiono prezbiterium, następnie trójnawowy korpus o układzie bazylikowym oraz rząd siedmiu kaplic przy nawie północnej. Dokładna data ukończenia budowy nie jest znana, ale w 1350 roku opactwo koronowskie przekazało znaczne sumy na budowę katedry gnieźnieńskiej, co oznaczać mogło że przed 1350 rokiem budowa została ukończona.

Po kilkudziesięciu latach kościół oraz klasztor zostały spalone w II połowie XIV wieku a w 1411 roku zostały zajęte przez krzyżaków. Czasy spokoju nastały dopiero po traktacie pokoju toruńskiego. W 1523 roku konsekrowano kościół i siedem nowych ołtarzy. W 1656 roku kościół i klasztor niszczone były przez Szwedów. Kościół przebudowano na przełomie XVII i XVIII wieku, nadając cechy barokowe wnętrzu i trzem szczytom świątyni.
W 1819 roku nastąpiła kasata klasztoru a kościół przeznaczono na świątynie parafialną. 18 października 2000 roku erygowano Kapituła Kolegiacką Koronowską dla której kościół stał się kolegiatą. 9 października 2010 roku papież Benedykt XVI podniósł kolegiatę do rangi bazyliki mniejszej. Uroczyste ogłoszenie decyzji papieskiej odbyło się 5 marca 2011 roku.

Bryła kościoła ma 72 metry długości a szerokość w transepcie wynosi 28 metrów. Ponieważ budowa kościoła prowadzona była etapami, poszczególne jej elementy wykonane były w różnym stylu. Północny rząd kaplic wybudowany w XIV wieku posiada cechy gotyckie, południowy rząd kaplic z XVII wieku zostały dobudowane w stylu barokowym.

Kościół posiada bogate wyposażenie i elementy architektoniczne. Do dziś w prezbiterium zachowane są dwa gotyckie maskowe wsporniki sklepienne. Zewnętrzne ramie transeptu pokrywają fragmenty fryzu z XIV wieku. Sklepienia pokryte są bogatą dekoracją stiukową.

Wnętrze utrzymane jest w charakterze barokowo-rokokowym. Najokazalszym elementem jest ołtarz główny, wykonany w 1738 roku przez miejscowego cystersa z drewna. Ołtarz jest polichromowany, złocony z motywami roślinnymi. Wieńczy go figura św. Benedykta Papieża i baldachim. W ołtarzu dwa obrazy: w górnej części Powitanie Maryi w Niebie przez Chrystusa a w środkowej Wniebowzięcie NMP ze świętymi Janem Ewangelistą i Apostołami u grobu. Drewniana, bogato zdobiona rzeźbami ambona pochodzi z XVII wieku.

W prezbiterium znajdują się dwukondygnacyjne, drewniane stalle pochodzące z XVII wieku. Zdobione są płaskorzeźbami i progami w kształcie leżących lwów. Do najcenniejszych dzieł sztuki znajdujących się w świątyni należy cykl dziesięciu obrazów z 1758 roku, przedstawiających sceny z życia kościoła. Chór muzyczny drewniany, rokokowy, z XVIII wieku. Ambona z XVII wieku, bogato zdobiona rzeźbami. Chrzcielnica drewniana, malowana, z II poł. XVII wieku.


CIEKAWOSTKA:
Po bitwie z krzyżakami w 1410 roku w kościelnej krypcie pochowano poległych. Wydarzenie do opisał Jan Długosz. Dotychczas nie odnaleziono jednak krypty, w której pochowany byłby ktoś niebędący zakonnikiem. Podobna sytuacja dotyczy opisywanego w historycznych źródłach pochówku w kościele zmarłego w 1377 roku księcia słupskiego Kaźka (wnuka Kazimierza Wielkiego). Przypuszcza się zatem, że pod kościołem znajdują się nieodkryte krypty. Niewyjaśnionym tematem jest także zamurowanie w XVII wieku w lochach klasztoru skrzyń z kruszcem, na wypadek pożaru. Źródła historyczne informują o tym czynie a skarbów poszukiwali m.in. Niemcy podczas II Wojny Światowej.




Opracowano na podstawie wikipedii.