Cmentarz znajduje się na groblach królewskich sadzawek wchodzących w skład założenia dworskiego Zygmunta II Augusta.

W XVI i XVII wieku niewielka społeczność żydowska zamieszkująca Knyszyn należała do gminy wyznaniowej w Tykocinie i tam chowano zmarłych wiernych. Kahał powstał w miasteczku dopiero około 1705 roku i najprawdopodobniej zaraz potem starozakonni zaczęli dokonywać pochówków na terenie zniszczonego już założenia dworskiego Zygmunta II Augusta. Początkowo robiono to jednak bez oficjalnego zezwolenia. Zgodę na chowanie zmarłych na groblach sadzawek królewskich kahał otrzymał w 1786 roku i tę datę uznaje się za datę powstania cmentarza. Rok później Żydzi otrzymali wręcz nakaz chowania tam zmarłych: "Ponieważ mieszkańcy knyszyńscy Żydzi z dawna na sadzawkach dworskich Knyszyna mogiłki miane z dozwolenia dnia 14 Apryla 1786 r. około tychże mogiłek parkanem dobrym ogrodzenie ponowili, przez co wygodne miejsce do grzebania zmarłych swoich uczynili, ażeby odtąd żaden z Knyszyńskiego Państwa, bądź i Miasta czyli wprost mieszkaniec nie ważył się szukać innego mieysca po cudzych państwach z opłaceniem wyznaczającym Zwierzchność Dworska Knyszyńska odtąd nie zabrania, ale owszem, ażeby tu każdy należący, jako i z mniejszym kosztem grzebał, a przez to i mieysce i siebie nie uszkadzał, nakazuję. Dnia 30 grudnia 1787 r. Kopecki".

Cmentarz przestał być użytkowany w 1942 roku. Po wojnie dokonano tam jednego pochówku. W 2012 oznaczono miejsce zbiorowej mogiły z 1942 roku.

Cmentarz dzieli się na dwie części: starą i nową. Stara część w całości okala dwie i fragment trzeciej (jedyne zachowane do dziś) spośród dwudziestu istniejacych niegdyś sadzawek króla Zygmunta II Augusta. Na cmentarzu nigdy nie wytyczono alejek, gdyż ich funkcje pełniły groble. Wzdłuż nich chowano zmarłych. Najstarsze macewy znajdują się po zachodniej stronie cmentarza, jednak sukcesywnie w następnych latach zaczęto pośród nich dokonywać kolejnych pochówków, w wyniku czego obok najstarszych nagrobków znajdują się także te, o kilkadziesiąt lat młodsze. Nowa część cmentarza leży poza groblami, około 50 metrów od starej części. Cmentarz ma 1 ha. powierzchni.

Jest to jeden z najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich w województwie podlaskim. Nigdy nie został zdewastowany, nie było na nim brutalnych aktów wandalizmu. Jednak po wojnie dokonano z niego kradzieży cenniejszych materiałów, np. granitu i marmuru. Według przeprowadzonej w latach 90. XX wieku inwentaryzacji, na cmentarzu było 620 macew i 66 betonowych przypór, które znajdował się przy najbardziej okazałych tablicach. Najstarszy zachowany grób datowany jest na 1794 rok.

Nagrobki zwrócone są w kierunku wschodnim. Kilkanaście z nich, należy zaliczyć do cennych przykładów sztuki kamieniarskiej. Są też macewy wyrózniające się rozmiarem. Uwagę przykuwają stelle wykonane szczególnie misternie, na przykład z wykorzystaniem techniki wypukłej inskrypcji. Na kilkudziesięciu z nich, kamieniarze wykonali symboliczne rysunki: kwiaty, gwiazdy Dawida, tablice Mojżeszowe, wieniec, błogosławiące dłonie, złamane drzewo, lwa czy ptaka. Artyzm kilku macew wyrażają także oryginalne inskrypcje. Najczęściej jednak umieszczano na nich utarte sformułowania oraz cytaty z bibli, np. „niewiasta poważana i cnotliwa”, „mąż doskonały i prawy”.






Opracowano na podstawie wikipedii.
Zdjęcie: Volodymyr D-k / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)