Autor
Opis
Zabytkowy gotycko-renesansowy ratusz na Głównym Mieście w Gdańsku.
Ratusz jest drugim pod względem wysokości budynkiem Głównego Miasta, najbardziej reprezentatywnej części gdańskiego Śródmieścia (po Bazylice konkatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Za pierwszy ratusz w Gdańsku uznaje się przebudowany kantor, wzniesiony na podstawie przywileju króla Władysława Łokietka w 1298 roku. Budynek ten przetrwał do 1336 roku, kiedy to ukończono budowę kolejnej siedziby rajców miejskich. Budynek był jednak zbyt mały by pomieścić wszystkie instytucje municypalne - niektóre z nich, umieszczone zostały poza nim.
W XIV wieku przebudowane Główne Miasto a w 1346 zmieniono ustrój miejski z lubeckiego na chełmiński. Reforma uwzględniała m.in. rozdzielenie roli rady miejskiej i ławy miejskiej. Rozdzielenie wymusiło potrzebę istnienia dwóch niezależnych sali dla tych instytucji. W 1357 roku w miejscu obecnego ratusza istniał ratusz tymczasowy.
Pierwsza poważna rozbudowa budynku ratusza rozpoczęła się w 1378 roku, kiedy miastu nadano pełne prawo chełmińskie. Przebudowa trwała do 1382 roku. Wybudowano wówczas nowe pomieszczenia dla wagi miejskiej oraz salę sądową (obecna Sala Czerwona). Zlikwidowano także strop między parterem a I piętrem oraz ściany działowe, w efekcie czego powstała wielka reprezentacyjna sala rady miejskiej (obecnie Sala Biała). Z przebudowy tej do dziś zachował się obrys frontu budynku od strony ul. Długiej.
W latach 1454 - 1457, w związku z przybyciem do Gdańska króla Kazimierza Jagiellończyka ratusz został rozbudowany. Nadbudowano poddasze i wymieniono frontową elewację. W latach 1486-1488 wykonano wieżę ratuszową.
Dalszą rozbudowę obiektu spowodowało poszerzenie samorządu miejskiego przez Króla Zygmunta I Starego w 1526 roku. W dotychczasowych rozmiarach nie mógł on spełniać już zarówno stałych funkcji - urzędował w nim burmistrz, wyrokował sąd, obradowała rada miasta, swą siedzibę miał burgrabia - jak i okazjonalnych. Około 1537 roku zaczęto wokół dziedzińca wznosić dwukondygnacyjną oficynę - po tej przebudowie zachował się obecny obrys budynku.
3 października 1556 roku w wyniku zaprószenia ognia z kominka w sali Wety w ratuszu wybuchł groźny pożar. Usuwanie skutków pożaru trwało 6 lat i zapoczątkowało przebudowę gmachu w stylu renesansowym. W latach 1559-1560 wykonano nowy hełm wieży oraz nową elewację. We wrześniu 1561 roku na szczycie hełmu ustawiono pozłacany posąg panującego wówczas króla Zygmunta II Augusta.
Bogacące się za pośrednictwem handlu gdańskie mieszczaństwo dążyło do podkreślenia pozycji miasta również poprzez nadanie odpowiednego splendoru ratuszowym wnętrzom. W ich upiększaniu w końcu XVI i na początku XVII wieku udział brali twórcy złotego wieku sztuki gdańskiej, tacy mistrzowie jak Hans Vrederman de Vries, Izaak van den Blocke czy Szymon Herle. Podwyższono mury budowli, wymieniono gotyckie okna na renesansowe, a wnętrza przebudowano według wzorców weneckich. Jest to widoczne m.in. w wystroju Sali Czerwonej, której zdobnictwo przypomina Pałac Dożów w Wenecji.
Najbardziej reprezentacyjnym stało się I piętro. Mieściły się na nim dwie najważniejsze sale ratusza: Wielką Salę Rady (zwaną także Salą Czerwoną) i Wielką Salę Wety (od XIX wieku nazywaną Salą Białą). Również we wnętrzach oficyny, do której dobudowano dwa skrzydła (północne i wschodnie) w II połowie XVI wieku stworzono piękne pomieszczenia m.in. Małą Salę Rady i Małą Salę Sądu Wetowego. Oficyna i boczne skrzydła utworzyły wewnętrzny dziedziniec w kształcie prostokąta.
W latach 1823–1824 przeprowadzono remont ratusza, podczas którego usunięto dawne tynki z malowidłami i zastąpiono je nowymi. W 1846 roku nadbudowano czwartą kondygnację. Około 1910 roku wykonano drobne remonty w ratuszu.
Podczas II Wojny Światowej Gdańsk kilkukrotnie był bombardowany, ale Główne Miasto niemal wcale nie ucierpiało. Podczas wojny z Gdańska ewakuowano wnętrza cennych zabytków. W marcu 1945 roku, podczas natarcia Armii Czerwonej i bezpośredniego ostrzału miasta, pożar strawił hełm wieży i drewniany stropy a mury ucierpiały od pocisków i bomb. Ocalałe fragmenty były tak nadwątlone, że nawet zwykła burza groziła katastrofą. Budynek według wstępnych ustaleń nie nadawał się do odbudowy, udało się go jednak uratować.
W maju 1945 roku Armia Czerwona przekazała Gdańsk polskiej administracji. Ewakuowane zabytki wróciły do miasta w czerwcu. Rozpoczęta w 1946 roku odbudowa ratusza była trudnym przedsięwzięciem - zaliczana jest do wybitnych osiągnięć polskiej, powojennej sztuki konserwatorskiej. Architekci wzorowali się na wyglądzie ratusza z obrazu Grosz Czynszowy - gdańskiego malarza Antona Mollera. W październiku 1952 roku wnętrza ratusza przekazane zostały Muzeum Pomorskiemu. Po wielu latach prac murarsko-konserwatorskich, w dniu 2 kwietnia 1970 roku odbudowany ratusz przekazano na siedzibę Muzeum Historii Miasta Gdańska (które od 2000 roku nosi nazwę Muzeum Historyczne Miasta Gdańska). Do ratusza powróciły zabytkowe obrazy i meble, które przetrwały wojnę.
W 2018 roku zakończono renowację XVIII-wiecznych przedproży ratusza.
W 2019 roku przeprowadzono remont "Wielkiego Krzysztofa" - niewielkiego pomieszczenia przylegającego do jednego z narożników Wielkiej Sali Wety i służącego do początku XX wieku jako archiwum miejsce - miejsce składowania najważniejszych miejskich dokumentów, takich jak księgi gruntowe i przywileje. W ramach prac konserwatorskich odrestaurowano obrazy z 1583 roku symbolizujące związek Gdańska i Pomorza z Rzecząpospolitą. W 2021 roku dokonano renowacji dębowych drzwi prowadzących z Wielkiej Sali Wety do archiwum, które uznano za najstarsze drzwi w mieście (przypuszcza się, że pochodzą z lat 80. XIV wieku).
Za pierwszy ratusz w Gdańsku uznaje się przebudowany kantor, wzniesiony na podstawie przywileju króla Władysława Łokietka w 1298 roku. Budynek ten przetrwał do 1336 roku, kiedy to ukończono budowę kolejnej siedziby rajców miejskich. Budynek był jednak zbyt mały by pomieścić wszystkie instytucje municypalne - niektóre z nich, umieszczone zostały poza nim.
W XIV wieku przebudowane Główne Miasto a w 1346 zmieniono ustrój miejski z lubeckiego na chełmiński. Reforma uwzględniała m.in. rozdzielenie roli rady miejskiej i ławy miejskiej. Rozdzielenie wymusiło potrzebę istnienia dwóch niezależnych sali dla tych instytucji. W 1357 roku w miejscu obecnego ratusza istniał ratusz tymczasowy.
Pierwsza poważna rozbudowa budynku ratusza rozpoczęła się w 1378 roku, kiedy miastu nadano pełne prawo chełmińskie. Przebudowa trwała do 1382 roku. Wybudowano wówczas nowe pomieszczenia dla wagi miejskiej oraz salę sądową (obecna Sala Czerwona). Zlikwidowano także strop między parterem a I piętrem oraz ściany działowe, w efekcie czego powstała wielka reprezentacyjna sala rady miejskiej (obecnie Sala Biała). Z przebudowy tej do dziś zachował się obrys frontu budynku od strony ul. Długiej.
W latach 1454 - 1457, w związku z przybyciem do Gdańska króla Kazimierza Jagiellończyka ratusz został rozbudowany. Nadbudowano poddasze i wymieniono frontową elewację. W latach 1486-1488 wykonano wieżę ratuszową.
Dalszą rozbudowę obiektu spowodowało poszerzenie samorządu miejskiego przez Króla Zygmunta I Starego w 1526 roku. W dotychczasowych rozmiarach nie mógł on spełniać już zarówno stałych funkcji - urzędował w nim burmistrz, wyrokował sąd, obradowała rada miasta, swą siedzibę miał burgrabia - jak i okazjonalnych. Około 1537 roku zaczęto wokół dziedzińca wznosić dwukondygnacyjną oficynę - po tej przebudowie zachował się obecny obrys budynku.
3 października 1556 roku w wyniku zaprószenia ognia z kominka w sali Wety w ratuszu wybuchł groźny pożar. Usuwanie skutków pożaru trwało 6 lat i zapoczątkowało przebudowę gmachu w stylu renesansowym. W latach 1559-1560 wykonano nowy hełm wieży oraz nową elewację. We wrześniu 1561 roku na szczycie hełmu ustawiono pozłacany posąg panującego wówczas króla Zygmunta II Augusta.
Bogacące się za pośrednictwem handlu gdańskie mieszczaństwo dążyło do podkreślenia pozycji miasta również poprzez nadanie odpowiednego splendoru ratuszowym wnętrzom. W ich upiększaniu w końcu XVI i na początku XVII wieku udział brali twórcy złotego wieku sztuki gdańskiej, tacy mistrzowie jak Hans Vrederman de Vries, Izaak van den Blocke czy Szymon Herle. Podwyższono mury budowli, wymieniono gotyckie okna na renesansowe, a wnętrza przebudowano według wzorców weneckich. Jest to widoczne m.in. w wystroju Sali Czerwonej, której zdobnictwo przypomina Pałac Dożów w Wenecji.
Najbardziej reprezentacyjnym stało się I piętro. Mieściły się na nim dwie najważniejsze sale ratusza: Wielką Salę Rady (zwaną także Salą Czerwoną) i Wielką Salę Wety (od XIX wieku nazywaną Salą Białą). Również we wnętrzach oficyny, do której dobudowano dwa skrzydła (północne i wschodnie) w II połowie XVI wieku stworzono piękne pomieszczenia m.in. Małą Salę Rady i Małą Salę Sądu Wetowego. Oficyna i boczne skrzydła utworzyły wewnętrzny dziedziniec w kształcie prostokąta.
W latach 1823–1824 przeprowadzono remont ratusza, podczas którego usunięto dawne tynki z malowidłami i zastąpiono je nowymi. W 1846 roku nadbudowano czwartą kondygnację. Około 1910 roku wykonano drobne remonty w ratuszu.
Podczas II Wojny Światowej Gdańsk kilkukrotnie był bombardowany, ale Główne Miasto niemal wcale nie ucierpiało. Podczas wojny z Gdańska ewakuowano wnętrza cennych zabytków. W marcu 1945 roku, podczas natarcia Armii Czerwonej i bezpośredniego ostrzału miasta, pożar strawił hełm wieży i drewniany stropy a mury ucierpiały od pocisków i bomb. Ocalałe fragmenty były tak nadwątlone, że nawet zwykła burza groziła katastrofą. Budynek według wstępnych ustaleń nie nadawał się do odbudowy, udało się go jednak uratować.
W maju 1945 roku Armia Czerwona przekazała Gdańsk polskiej administracji. Ewakuowane zabytki wróciły do miasta w czerwcu. Rozpoczęta w 1946 roku odbudowa ratusza była trudnym przedsięwzięciem - zaliczana jest do wybitnych osiągnięć polskiej, powojennej sztuki konserwatorskiej. Architekci wzorowali się na wyglądzie ratusza z obrazu Grosz Czynszowy - gdańskiego malarza Antona Mollera. W październiku 1952 roku wnętrza ratusza przekazane zostały Muzeum Pomorskiemu. Po wielu latach prac murarsko-konserwatorskich, w dniu 2 kwietnia 1970 roku odbudowany ratusz przekazano na siedzibę Muzeum Historii Miasta Gdańska (które od 2000 roku nosi nazwę Muzeum Historyczne Miasta Gdańska). Do ratusza powróciły zabytkowe obrazy i meble, które przetrwały wojnę.
W 2018 roku zakończono renowację XVIII-wiecznych przedproży ratusza.
W 2019 roku przeprowadzono remont "Wielkiego Krzysztofa" - niewielkiego pomieszczenia przylegającego do jednego z narożników Wielkiej Sali Wety i służącego do początku XX wieku jako archiwum miejsce - miejsce składowania najważniejszych miejskich dokumentów, takich jak księgi gruntowe i przywileje. W ramach prac konserwatorskich odrestaurowano obrazy z 1583 roku symbolizujące związek Gdańska i Pomorza z Rzecząpospolitą. W 2021 roku dokonano renowacji dębowych drzwi prowadzących z Wielkiej Sali Wety do archiwum, które uznano za najstarsze drzwi w mieście (przypuszcza się, że pochodzą z lat 80. XIV wieku).
Lokalizacja
Gdańsk, pomorskie
Długa 46
Długa 46