Muzeum zostało powołane 1 września 2008 zarządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod nazwą Muzeum Westerplatte w Gdańsku. W tym samym dniu premier Donald Tusk powołał pełnomocnika do spraw Muzeum II Wojny Światowej w osobie prof. dra hab. Pawła Machcewicza. W skład zespołu pełnomocnika ds. muzeum weszli także dr hab. Piotr M. Majewski – historyk z Uniwersytetu Warszawskiego i dr Janusz Marszalec, który w latach 2000–2007 pełnił funkcję naczelnika Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku. Celem zespołu było m.in. wypracowanie koncepcji programowej Muzeum II Wojny Światowej. Koncepcja została zaprezentowana na forum publicznym 6 października 2008 roku w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Warszawie podczas dyskusji z udziałem historyków i muzealników. Tekst koncepcji oraz zapis dyskusji został ogłoszony drukiem, jest także dostępny bezpośrednio na stronie internetowej Muzeum. Przy opracowaniu koncepcji i treści wystaw współpracowali znawcy historii II wojny światowej i totalitaryzmów, m.in. Norman Davies, Timothy Snyder, Tomasz Szarota, Włodzimierz Borodziej i Jerzy Wojciech Borejsza.

26 listopada 2008 minister kultury i dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski przemianował państwową instytucję kultury Muzeum Westerplatte na Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Jednocześnie określił zakres zadań placówki, stwierdzając, że „przedmiotem działalności muzeum jest gromadzenie zbiorów dotyczących historii II wojny światowej, ich ochrona oraz udostępnianie poprzez prowadzenie w szczególności działalności wystawienniczej, popularyzatorskiej, edukacyjnej i wydawniczej”.

15 kwietnia 2016 minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński poinformował o planowanym połączeniu Muzeum II Wojny Światowej z Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 (w organizacji), utworzonym w 2015. Do decyzji Glińskiego przyczyniły się zamówione przez ministerstwo nieprzychylne recenzje Wystawy Głównej muzeum autorstwa Jana Żaryna, Piotra Semki oraz Piotra Niwińskiego.

Pod koniec roku 2016 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku zakwestionował decyzję ministra kultury o połączeniu placówek i nakazał wstrzymanie prac nad ich połączeniem do czasu rozpoznania sprawy. Decyzja sądu została uznana przez Ministerstwo Kultury za nieprawomocną. W styczniu 2017 roku Naczelny Sąd Administracyjny uchylił postanowienie WSA.

30 stycznia 2017 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wstrzymał połączenie muzeów do czasu prawomocnego rozpoznania zażalenia złożonego przez dyrekcję muzeum i Rzecznika Praw Obywatelskich. 23 marca muzeum zostało udostępnione dla zwiedzających. 5 kwietnia Naczelny Sąd Administracyjny ostatecznie oddalił wniosek o wstrzymanie wykonania zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 6 kwietnia na p.o. dyrektora połączonych placówek został mianowany dr Karol Nawrocki.

17 września 2019 przed muzeum odsłonięto pomnik Witolda Pileckiego, przedstawiający rotmistrza w mundurze i z czapką obozową w dłoni. Autorem postumentu, którego odlanie i ustawienie kosztowało 400 tys. zł, jest Maciej Jagodziński-Jagennmerr.

20 października 2020 odbyło się inauguracyjne posiedzenie Młodzieżowej Rady Muzeum II Wojny Światowej. Jest to organ doradczo-konsultacyjny, który składa się z 14 radnych. Obecnie przewodniczącym rady jest Mikołaj Sobański-Jóźwiak.



Od początku lutego 2009 siedziba Muzeum II Wojny Światowej mieściła się w ciągu kamienic przy ul. Długiej 81/83 w Gdańsku. Siedziba ta miała mieć charakter tymczasowy i pełnić swoją funkcję do 2014, kiedy to planowane było oddanie do użytku nowoczesnego budynku muzealnego, zbudowanego przy ul. Wałowej, na terenie historycznej Wiadrowni oraz byłej pętli autobusowej, u zbiegu Kanału Raduni i Motławy, w pobliżu historycznego budynku Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku – jednego z miejsc, gdzie rozpoczęła się II wojna światowa.

W 2009 w wyniku konkursu stworzono wizualizację wystawy głównej, zgodną z założeniami teoretycznymi koncepcji programowej. Nagroda główna w konkursie wyniosła 50 tys. euro, przy czym ogólna pula nagród wyniosła łącznie 100 tys. euro. Następnym etapem tworzenia Muzeum II Wojny Światowej było przeprowadzenie międzynarodowego konkursu architektonicznego na budynek muzealny przy ul. Wałowej, dostosowany funkcjonalnie do potrzeb ekspozycji głównej, wystaw czasowych oraz funkcji edukacyjnych i archiwalnych muzeum. Projekt budynku został wybrany w 2010, a pierwszą nagrodę w konkursie zdobył projekt studia architektonicznego „Kwadrat” z Gdyni. Budynek muzeum zajmuje powierzchnię około 23 tys. m kw., a wystawa główna – jedna z największych wystaw prezentowanych przez muzea historyczne na świecie – około 5 tys. m kw.

Na terenie przeznaczonym dla muzeum przeprowadzone zostały prace archeologiczne na powierzchni 1,7 ha.

Muzeum II Wojny Światowej było budowane w głębokim na kilkanaście metrów suchym wykopie (tzw. wannie), którego realizacja przez firmę Soletanche Polska po 2 latach prac zakończyła się z opóźnieniem w końcu sierpnia 2014 i pochłonęła 95 mln zł (kolejnymi terminami zakończenia prac były: przełom kwietnia i maja 2013, luty 2014 i maj 2014). Samo Muzeum II Wojny Światowej buduje konsorcjum firm Warbud i Hochtief za 249,9 mln zł. Wszystkie środki na ten cel pochodzą z Ministerstwa Kultury.

W kwietniu 2015 Rada Ministrów postanowiła o kolejnym przesunięciu terminu zakończenia budowy na 2016 oraz o zwiększeniu środków na tę budowę do 448,9 mln zł. Prace budowlane miały się zakończyć latem 2016 roku. Z częściowo przeszklonej wieży nowej placówki o wysokości 40,51 m można podziwiać panoramę Gdańska. Jedna ze ścian wieży jest nachylona pod kątem 56 stopni względem ziemi.

Budynek otwarto w marcu 2017. Od 23 marca do 27 grudnia 2017 muzeum odwiedziło 413 812 osób. 24 listopada 2018 całkowita liczba zwiedzających przekroczyła milion osób.



Gdy Wystawa Główna Muzeum II Wojny Światowej została ukończona, stała się przedmiotem zróżnicowanych ocen ze strony różnorodnych środowisk. Anna Dobrowolska na łamach magazynu „Kontakt” pochwaliła natomiast rozwagę kuratorów w doborze narracji na temat II wojny światowej oraz położenie akcentu na szczególne cierpienie Polaków w trakcie konfliktu. Publicysta Waldemar Kumór z „Newsweeka” stwierdził, że „w nowoczesny i wciągający sposób kuratorzy wystawy opowiedzieli o wojnie - na świecie, a nie tylko w Polsce”. Według brytyjskiego historyka Timothy'ego Snydera „narracja wystawy w Gdańsku zupełnie zmienia sposób postrzegania wojny”.

Pojawiły się również nieprzychylne opinie na temat Wystawy Głównej. Konserwatywny historyk Jan Żaryn, jakkolwiek twierdził, że „jest w niej na tyle dużo dobrych rozwiązań, że można śmiało zachęcić do jej obejrzenia”, skrytykował wystawę za sugestię, iż katolicy powszechnie kolaborowali z nazistowskimi Niemcami. Dla odmiany z pozycji lewicowych Kornelia Sobczak poddała Wystawę Główną krytyce ze względu na chaos inscenizacyjny, niedostateczne skupienie się kuratorów na życiu codziennym ludności cywilnej, pobieżne zilustrowanie przyczyn prowadzących do wybuchu wojny oraz symetryzm w zrównaniu totalitaryzmu radzieckiego i nazistowskiego. Sobczak wyraziła również niepokój wobec drastycznych zmian zachodzących w treści ekspozycji od końca 2017 roku.

Jedna z kontrowersji wokół muzeum dotyczyła umieszczenia na wystawie stałej czołgu Sherman Firefly, który po remoncie w Poznaniu był zdolny do poruszania się o własnych siłach (choć na nieoryginalnej jednostce napędowej). Obecnie pojazd znajduje się w podziemiach muzeum, bez możliwości wzięcia udziału w pokazach dynamicznych (został z niego wymontowany silnik). Władze muzeum zapewniają jednak, że w przyszłości gmach placówki zostanie przebudowany tak, aby umożliwić wyprowadzenie czołgu na zewnątrz.





Opis skopiowano z wikipedii.
Zdjęcia: Andrzej Otrębski, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons