Aleja powstała na początku XIX wieku, jako droga łącząca Częstochowę i Nową Częstochowę, miasta administracyjnie połączone 19 sierpnia 1826 roku. Obecnie łączy częstochowskie Stare Miasto, Śródmieście i dzielnicę Podjasnogórską.

Aleję charakteryzuje konstrukcja, w której dwie dwupasmowe jezdnie przedzielone są biegnącym pomiędzy nimi bulwarem. W okresie pielgrzymkowym używany jest on przez pątników zmierzających do klasztoru jasnogórskiego. Wśród mieszkańców Częstochowy funkcjonuje jej tradycyjny podział na 3 niezależne części (I Aleję, II Aleję i III Aleję).


Aleja jest usytuowana równoleżnikowo, ma długość ok. 1,5 kilometra i szerokość 44 metrów. Pełni funkcje handlowe, usługowe, finansowe i kulturalne. W zabudowie przeważają kamienice klasycystyczne i późnoklasycystyczne, rzadziej eklektyczne; występuje również zabudowa współczesna.

Aleja, w założeniu władz miejskich i wojewódzkich, miała stać się łącznikiem pomiędzy Starą Częstochową i Nową Częstochową. Była ona głównym elementem planu rozbudowy i regulacji nowo powstającego miasta. Plan, na polecenie władz województwa kaliskiego Królestwa Polskiego, stworzył inżynier Jan Bernhard. Trzykrotnie, w latach 1822, 1823 i 1825 dokonywał on pomiarów obu miast, tworząc dokładne plany istniejącej i planowanej zabudowy.

Jej wytyczanie rozpoczęto w 1818, a począwszy od 1824 oddawano w wieczystą dzierżawę położone przy niej puste jeszcze działki, które miały być zabudowane w ciągu dwóch lat. Wtedy też po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach nazwa ulicy – ul. Panny Maryi. W 1823 roku Aleje obsadzono czterema rzędami kasztanowców. W 1826 ostatecznie zespolono oba miasta, a 19 sierpnia Rada Administracyjna potwierdziła formalnie istnienie ulicy. W latach 1848–1850 wykonano nawierzchnię bitą oraz rynsztoki. Nazwa zwyczajowa "Aleje" z podziałem na trzy części pojawiła się już w XIX wieku. W 1923 roku rozpoczęto układanie kostki granitowej, w dwudziestoleciu przeprowadzono również wycinkę kasztanowców. I Aleję obsadzono lipami, klonami i jaworami, II Aleję lipami, a III Aleję topolami. W tym okresie zburzono drewniany wiadukt nad torami i postawiono obecną konstrukcję.

Od 28 stycznia 1942 roku okupant określał ulicę jako "Adolf Hitler Allee". W latach 50. XX wieku w Alei NMP odbywały się kilkakrotnie wyścigi samochodowe. W 1999 roku wycięto w III Alei topole i obsadzono ulicę lipami. W okresie od czerwca 2006 do lipca 2007 przeprowadzono remont III Alei z zastosowaniem ozdobnego bruku i wyłączeniem ruchu samochodowego. Do 2013 roku ma być przeprowadzony remont pozostałych części Alei.


Mimo że w rejestrze ulic widnieje nazwa „Aleja” a numeracja domów jest ciągła, trakt przez częstochowian zwany jest „Alejami”, gdyż zwyczajowo, dzieli się ją na trzy „aleje”:

pierwsza aleja, I aleja – od placu Daszyńskiego do wiaduktu nad linią kolejową numer 1,
druga aleja, II aleja – od owego wiaduktu do placu Biegańskiego,
trzecia aleja, III aleja – od placu Biegańskiego do parków podjasnogórskich, gdzie przechodzi w aleję Henryka Sienkiewicza.
I aleja znajduje się w granicach dzielnicy Stare Miasto, II i III aleja – w Śródmieściu. Domy położone w pierzei północnej mają numery parzyste, a w południowej – nieparzyste.

Początkowo zwana była Aleją Panny Maryi, później – tak jak obecnie, choć na przestrzeni lat modyfikowano nieco zapis (Aleja Panny Marji, Aleja Najświętszej Marii Panny). W czasie okupacji hitlerowskiej początkowo zmieniono jej nazwę na Marien-Allee, a 28 stycznia 1942 na Adolf Hitler-Allee. Po wyzwoleniu Częstochowy przywrócono polską nazwę.


Aleja Najświętszej Marii Panny rozpoczyna swój bieg od Placu Ignacego Daszyńskiego znajdującego się w dzielnicy Stare Miasto. Do 1934 nazywany był Nowym Rynkiem.

W czasie II wojny światowej I aleja znajdowała się w granicach „dużego getta”.

Początkowo I aleja obsadzona była nieznanego gatunku topolami, które rosły źle i szybko zamarły. W 1828 roku zagospodarowano ją kasztanowcami zwyczajnymi i robiniami akacjowymi, które rosły do początku XX wieku. W 1910 roku wzdłuż I alei posadzono klony zwyczajne, które do końca XX wieku w większości obumarły lub wegetowały w złym stanie zdrowotnym. W 2006 roku I aleja została obsadzona lipami srebrzystymi odmiany Varsaviensis.

W połowie długości II alei znajduje się skrzyżowanie z al. Wolności (zobacz: Dom Księcia, Dom Biegańskiego) i al. Kościuszki (dawniej obie nosiły nazwę ul. Teatralnej), stanowiącymi część tzw. „osi pracy”. W tymże miejscu Aleję przecina jedyna w mieście trasa tramwajowa (od 1959).

Do 1935 roku II aleja była obsadzona kasztanowcami zwyczajnymi, po czym zastąpiono je klonami: zwyczajnymi, jaworami i srebrzystymi. W 2013 roku klony zamieniono na lipy srebrzyste odmiany Brabant.

W latach 2005-2007 dokonano gruntownej przebudowy III alei. Od tego czasu ruch samochodowy był tu bardzo ograniczony. Do ruchu udostępniona była tylko wąska jednokierunkowa droga na północnej jezdni. Podczas dużych uroczystości trzecia aleja jest całkowicie zamykana dla ruchu samochodowego. Od 2012 roku udostępniono do ruchu obie jezdnie, ale pozostawiono ograniczenie wjazdów i wyjazdów z niej na zasadzie prawoskrętów. W 2013 roku protesty mieszkańców spowodowały przeprowadzenie konsultacji społecznych w sprawie ruchu w III Alei. 798 osób opowiedziało się wówczas za całkowitym zamknięciem dla ruchu, 589 za całkowitym otwarciem dla ruchu, a 351 osób wybrało powrót do rozwiązania sprzed 2012 roku. Równocześnie większość mieszkańców była za wprowadzeniem do III Alei komunikacji miejskiej. To rozwiązanie wybrało 407 głosujących za usunięciem aut osobowych, 426 głosujących za całkowitym otwarciem dla ruchu i 172 zwolenników dotychczasowego rozwiązania. Łącznie za wprowadzeniem autobusów było 1005 osób przy 676 przeciw.

Podobnie jak II aleja, III aleja do 1935 roku była obsadzona kasztanowcami zwyczajnymi. Zastąpiono je topolami berlińskimi, które rosły tam do 1998 roku. W latach 1998-2013 III aleję sukcesywnie obsadzono lipami holenderskimi w odmianie Pallida.

Przedłużeniem alei Najświętszej Marii Panny w stronę Jasnej Góry jest aleja Henryka Sienkiewicza. Otaczają ją parki im. Stanisława Staszica i 3 maja, nazywane parkami podjasnogórskimi. Aleja Sienkiewicza jest zamknięta dla ruchu samochodów. Istnieje także podziemne przejście dla pieszych, pomiędzy III aleją a aleją Sienkiewicza, jednak jest ono zamknięte z powodu złego stanu technicznego.






Opis skopiowano z wikipedii.
fot. Pudelek (Marcin Szala), CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons