Zespół Bazyliki Archikatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Białymstoku składa się ze starego budynku kościelnego (początek XVII wieku) i nowego (początek XX wieku).





Stary kościół został wzniesiony w latach 1617-1625 z fundacji Piotra Wiesiołowskiego. Późnobarokowe wnętrze zostało ufundowane przez Jana Klemensa Branickiego. Na ścianach świątyni znajduje się polichromia z 1751 roku.

Drewniany ołtarz główny pokryto białą polichromią ze złoceniami. Nad ołtarzem zawieszono obraz Wniebowzięcia NMP, nad obrazem widnieje oko Opatrzności Bożej. Niżej mensa z tabernakulum. Po obu stronach ołtarza znajdują się rzeźby św. Piotra i Pawła z 1751 roku. W kościele znajduje się także ołtarz Jezusa Ukrzyżowanego. Na ścianie znajduje się epitafium Izabeli Branickiej w formie haftowanej tkaniny z 1811 roku. Na szczycie epitafium znajduje się wazon zawierający pamiątki bliskie sercu Izabeli. Organy zostały zbudowane w 1753 roku z fundacji Jana Klemensa Branickiego.

Na ścianach wiszą także trzy tablice. Pierwsza upamiętnia fundację kościoła z 1617 roku o treści "Na cześć Boga Najwyższego Trójcy Świętej, Najświętszej Marii Panny i Wszystkich świętych, świątynię od fundamentów wzniósł Piotr Wiesiołowski marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego, starosta kowieński, tykociński", druga pamiątkowa Franciszka Karpińskiego o treści "W tym Kościele po raz pierwszy zabrzmiały "Pieśni nabożne" Franciszka Karpińskiego (1741-1825). Kiedy ranne wstają zorze, Wszystkie nasze dzienne sprawy, Bóg się rodzi, Pieśń o miłosierdziu Boskim, zanim ukazały się w Supraślu w oficynie OO. Bazylianów w 1792 r.... ", trzecia z informacją o konsekracji świątyni w II niedzielę po Wielkanocy w 1664 roku.

Kościół stanowił mauzoleum rodzinne rodu Gryfitów-Branickich. Po prawej stronie ołtarza znajduje się nagrobek poświęcony pamięci babki i ojca Jana Klemensa. Mauzoleum ufundowane zostało przez matkę Jana Klemensa – Katarzynę. Po drugiej stronie ołtarza znajduje się drugi nagrobek ufundowany przez Izabellę z Poniatowskich. Pochowane jest w nim serce Jana Klemensa Branickiego. W podziemiach znajdują się krypty, w których spoczywają m.in. Katarzyna Poniatowska, Izabella z Poniatowskich Branicka, abp. Edward von Ropp, abp. Edward Kisiel.





Obok Starego Kościoła znajduje się o wiele większy kościół wzniesiony w latach 1900-1905 w stylu neogotyku nadwiślańskiego. Kościół ma 90 metrów długości i posiada wieże o wys. 72,5 metra.

Prace budowlane rozpoczęto 19 kwietnia 1900 roku. W połowie 1901 roku ukończono fundamenty, natomiast sam kościół został wzniesiony w latach 1902-1905. Prace we wnętrzu zakończyły się 27 października 1907 roku.

Wileński tygodnik „Przyjaciel Ludu” w 1907 toku tak opisywał budowę: "kościół białostocki nie jest jeszcze wykończony ale to co już zrobiono jest tak piękne, gustowne i stylowe, że warto (...) zwiedzić Białystok jedynie dla obejrzenia tej świątyni wspaniałej".

Świątynia została wzniesiona w stylu neogotyku wiślano-bałtyckiego, który w II poł. XIX wieku uważano za egzemplifikację polskiego stylu narodowego.

We wnętrzu świątyni znajdują się m.in.:

- Ołtarz główny Wniebowzięcia NMP,

- Ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej

Ołtarz Pana Jezusa Ukrzyżowanego

Ołtarz Matki Bożej Miłosierdzia

Ołtarz Pana Jezusa Miłosiernego

Ołtarz św. Antoniego

Ambona

Organy



Przy katedrze w latach 1977-1984 zbudowano nową plebanię. "Stara" plebania, zbudowana w 1760 roku w stylu późnobarokowym, służy obecnie jako rezydencja arcybiskupów białostockich.













Opracowano na podstawie wikipedii.

Zdjęcie z zewnątrz: Historyczka / CC BY-SA 3.0 PL (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en)