Muzeum przedstawia historię carskich zsyłek Polaków w głąb Rosji oraz represji i zbrodni sowieckich, w tym deportacji na Syberię i do Kazachstanu. Muzeum powstało jako samorządowa instytucja kultury miasta Białegostoku w styczniu 2017 roku.

Idea powstania muzeum jest następująca. Białystok jest jedynym dużym miastem zajętym przez Związek Radziecki w wyniku agresji w 1939 roku, które obecnie znajduje się w granicach Polski. W wyniku czterech masowych deportacji w latach 1940-1941 co piąty mieszkaniec Białegostoku trafił na Syberię lub do Kazachstanu. Naturalne zatem jest, że idea utworzenia ośrodka upamiętniajacego wiedzę o dawnych ziemiach wschodnich RP oraz pamięci o traumie syberyjskich zesłań narodziła się właśnie w Białymstoku, już na początku lat 90. XX wieku. W ramach Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Białymstoku powstała wówczas Sekcja Dziejów Dawnych Ziem Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej. Próbę całościowej dokumentacji wywózek i zesłań podjął po 2000 roku białostocki oddział Instytutu Pamięci Narodowej. W 1998 roku przy Kościele Ducha Świętego w Białymstoku powstała izba pamięci poświęcona tragedii osób wywiezionych na Sybir.

Władze miejskie w 2010 roku wydzieliły z kompleksu przedwojennych magazynów wojskowych dwuhektarową działkę z przeznaczeniem na budowę Muzeum Pamięci Sybiru. W Muzeum Wojska w Białymstoku powstał wtedy Dział Badań Zsyłek i Deportacji. Z końcem 2016 roku zakończono wstępny etap prac budowlanych, polegających na przygotowaniu terenu i głównych instalacji, a otwarcie Muzeum miało miejsce 1 stycznia 2017 roku.
Miejsce przeznaczone na Muzeum nie zostało wybrane przypadkowo. Transporty deportowanych na Syberię i do Kazachstanu w latach 1940–1941 odjeżdżały z pobliskiego Dworca Poleskiego (obecnie Fabryczny), a ofiary ładowane były do wagonów na bocznicy kolejowej graniczącej z magazynem nr 5. To właśnie ten magazyn został wyremontowany i zaadaptowany jako miejsce stałej wystawy. W dobudowanym budynku mieści się administracja, zaplecze i inne działy Muzeum.




Zdjęcia: RedaktorMPS, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons